Ελεύθεροι πληθυσμοί Δαχτυλιδολαίμη Ψιττακίσκου εμφανίζονται μόλις τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Στην παρούσα αναφορά προβάλλεται συνοπτικά η γενική εξάπλωσή τους στη χώρα, όπως είναι γνωστή από τις καταγεγραμμένες παρατηρήσεις του είδους στη φύση από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 έως το τέλος του 2006. Αναφέρονται επιγραμματικά επίσης όσα στοιχεία υπάρχουν για την αναπαραγωγή και τις συνήθειές του στον ελλαδικό χώρο.
Οι παπαγάλοι στην εύκρατη ζώνη
Με περισσότερα από 300 διαφορετικά είδη, οι παπαγάλοι σχηματίζουν μια από τις δημοφιλέστερες αλλά και μεγαλύτερες οικογένειες πουλιών που όμως περιορίζεται κυρίως σε τροπικές, υποτροπικές ή άλλες θερμές περιοχές του πλανήτη. Λίγα είδη είναι γνωστά από τα εύκρατα κλίματα, με πιο αξιομνημόνευτο μάλλον την Κονούροψη της Καρολίνας Canuropsis carolinensis που, αν και ήταν ένα από τα πιο άφθονα πουλιά της βόρειας Αμερικής, μέσα σε λίγες δεκαετίες οδηγήθηκε από τον άνθρωπο στον αφανισμό.
Η οικογένεια των παπαγάλων δεν εκπροσωπείτο τα τελευταίες χιλιάδες χρόνια στον ευρωπαϊκό χώρο (απολιθώματα έχουν βρεθεί στην Γαλλία από την περίοδο του Μειόκαινου). Παρόλα αυτά μερικά είδη εισέβαλαν πρόσφατα ως δραπέτες έχοντας δημιουργήσει ακόμη και αναπαραγωγικές αποικίες στην Ευρώπη.
Έτσι, στον αντίποδα της θλιβερής περίπτωσης της Κονούροψις, παρουσιάζεται στις μέρες μας ο Δαχτυλιδολαίμης Ψιττακίσκος Psittacula krameri που μέχρι πριν λίγες δεκαετίες η εξάπλωσή του περιοριζόταν στα νότια της Ασιατικής ηπείρου και στην υποσαχάρια Αφρική.
Τελευταία όμως εμφανίζεται σε όλο και μεγαλύτερους αριθμούς σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης (Βρετανία, Βέλγιο, Ολλανδία, Γερμανία, Ισπανία, Πορτογαλία κ.α.), σε ορισμένες από τις οποίες αναπαράγεται κιόλας. Μια και δεν είναι τυπικά μεταναστευτικό πουλί θεωρείται αδύνατη η έλευσή του από τις τροπικές περιοχές μέσω μεταναστευτικών κινήσεων. Εντούτοις, επειδή είναι γνωστό ως «ζώο συντροφιάς» μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι ελεύθεροι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί του προήλθαν από τυχαίες ή και εσκεμμένες απελευθερώσεις αιχμαλωτισμένων πουλιών.
Ενδεικτικό είναι ότι στην Ευρώπη εμφανίζονται διαφορετικά υποείδη: Από τα 4 αναγνωρισμένα υποείδη του στον κόσμο, P.k.krameri (βόρεια Αφροτροπική, περιστασιακά στην Δυτική Παλαιαρκτική), P.k.borealis (Πακιστάν και βόρεια Ινδία), P.k.manillensis (νότια Ινδία και Σρι-Λάνκα) και P.k.parvirostris (βορειοανατολική Αφροτροπική), μόνο το P.k.parvirostris δεν περιλαμβάνεται στον επίσημο κατάλογο των παρατηρηθέντων πουλιών στην Ευρώπη της Association of European Records and Rarities Committees (AERC TAC Checklist of bird taxa occurring in Western Palearctic region, with distributional notes on subspecies - 15th Draft-2003).
Οι παπαγάλοι στην Ελλάδα
Η πρώτη επίσημη αναφορά για την εμφάνισή του σε άγρια κατάσταση στην Ελλάδα γίνεται το 1996 στο περιοδικό «Φυλλοσκόπος» της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας (τεύχος 7-8). Με την παρούσα αναφορά γίνεται προσπάθεια πρώτης συνολικής καταγραφής του Δαχτυλιδολαίμη Ψιττακίσκου Psittacula krameri στον ελληνικό χώρο.
Για την ελληνική ονομασία του χρησιμοποιήθηκε μια από τις πρώτες και πολύ επιτυχημένες αναφορές για το είδος αυτό στην εγκυκλοπαίδεια «Θαυμαστός κόσμος των ζώων» μια και επίσημη ελληνική ονομασία δεν υπάρχει καθώς δεν περιλαμβάνεται ούτε στον κατάλογο του Κανέλλη (Peterson, Roger-Guy Mounfort-P.A.D. Hollom-Julian Huxley-Α. Κανέλλης-W. Bauer, 1981: Τα Πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης. Χρυσός Τύπος, Αθήνα), ούτε στον κατάλογο των Τσούνη-Χανδρινού (Τσούνη.Γ, Γ.Χανδρινού, 1987: Προκαταρκτικός κατάλογος των Πουλιών της Ελλάδας. Δελτίο Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσεως «Η Φύσις». Αριθμ.39, σελ. 33-48).
Για την καταγραφή και διασπορά του είδους χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία παρατηρήσεων του συγγραφέα καθώς επίσης και πολλών μελών και υποστηρικτών της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας που αναφέρονται στο Παράρτημα.
Από τα στοιχεία φαίνεται ότι το είδος έχει αρχίσει να έχει τακτική παρουσία στην Ελλάδα τα τελευταία περίπου 15 χρόνια, από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, με ολόκληρα σμήνη να παρατηρούνται σε ορισμένες περιοχές της χώρας, ιδιαίτερα αστικές. Όλες οι γνωστές -στον συγγραφέα- καταγραφές του είδους αποτυπώνονται στον χάρτη που ακολουθεί.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της περιοχής της Γλυφάδας, της Φιλοθέης και τελευταία του «Πύργου Βασιλίσσης» στην Αττική όπου μπορεί κάποιος κατά καιρούς να δει σμήνη που αποτελούνται από 80 έως 100 πουλιά. Εξάλλου τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί επιτυχείς αναπαραγωγικές προσπάθειες του είδους στο Ψυχικό, στη Φιλοθέη και στη Θεσσαλονίκη.
Αξίζει να σημειωθεί ιδιαίτερα ότι η Γλυφάδα Αττικής είναι από τις πρώτες περιοχές όπου άρχισαν να παρατηρούνται σμήνη τέτοιων πουλιών. Τότε βρισκόταν δίπλα στο μεγαλύτερο αεροδρόμιο της χώρας (Αεροδρόμιο Ελληνικού). Αυτό ίσως δικαιολογεί τις υποθέσεις ανθρώπων που χαρακτηρίζουν τους ελεύθερους παπαγάλους ως δραπέτες των υγειονομικών καραντίνων που λειτουργούσαν στο πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου των πουλιών.
Το είδος έχει παρατηρηθεί σε μεγάλο μέρος της παράκτιας και πυκνοκατοικημένης περιοχής της χώρας και ιδιαίτερα στο λεκανοπέδιο της Αττικής (τόσο στα πάρκα του κέντρου της πόλης όσο και στα προάστια), σε άλλες περιοχές της Αττικής όπως η Αρτέμιδα και η Σκάλα Ωρωπού, μέρη της βόρειας Πελοποννήσου καθώς επίσης και στη Θεσσαλονίκη και σε πολλά νησιά του Αιγαίου, ιδιαίτερα στα Δωδεκάνησα.
Οι μεγάλοι αριθμοί τέτοιων πουλιών στην περιοχή της Φιλοθέης οδήγησε και σε μια πρώτη ενέργεια για την διευκόλυνση της διασποράς και παραμονής του είδους στην περιοχή. Συγκεκριμένα, το 1997 το Γυμνάσιο της Σχολής Μωραΐτη σε συνεργασία με τον Δήμο Φιλοθέης εγκατέστησαν έξι ξύλινες τεχνητές φωλιές στα δέντρα ευκαλύπτων της ρεματιάς Φιλοθέης, κοντά στον Στίβο, όπου τα προηγούμενα χρόνια είχαν παρατηρηθεί σημαντικοί αριθμοί τέτοιων πουλιών που έφθαναν τις αρκετές δεκάδες άτομα.
Οι φωλιές σύντομα χρησιμοποιήθηκαν από τα πουλιά, τουλάχιστον ως καταφύγια. Ένα χρόνο μετά, από μαθητές του ίδιες σχολείου, βρέθηκε νεοσσός δίπλα στον Στίβο Φιλοθέης, πολύ κοντά στο σημείο όπου είχαν τοποθετηθεί οι τεχνητές φωλιές. Δύο χρόνια μετά, στο μεγάλο τετραώροφο κτίριο της σχολής Μωραΐτη στο Ψυχικό, δύο τουλάχιστον ζεύγη Δαχτυλιδολαίμηδων Ψιττακίσκων χρησιμοποιούν τους αεραγωγούς πάνω από τα παράθυρα του τελευταίου ορόφου ως χώρους αναπαραγωγής.
Ο Σταύρος Καλπάκης (προσ. επικ. Φεβ 2007) την άνοιξη του 2004 παρατήρησε φωλιά ζεύγους Δαχτυλιδολαίμηδων Ψιττακίσκων σε δέντρο των πάρκων του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης.
Το είδος φαίνεται να διασπείρεται σταδιακά αναζητώντας κατάλληλες περιοχές διαβίωσης. Ενδιάμεσα μπορεί να χρησιμοποιεί προσωρινούς σταθμούς, τους οποίους εγκαταλείπει εάν δεν είναι οι πλέον κατάλληλοι. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι μάλλον η περιστασιακή αναπαραγωγική προσπάθεια ενός ζεύγους Δαχτυλιδολαίμηδων Ψιττακίσκων σε μια από τις ελάχιστες δενδρώδεις συστάδες του νησιού Πάρος των Κυκλάδων από τον Μαρτίνο Γκαίτλιχ (προσ. επικ. Ιαν 2007), ο οποίος δεν παρατήρησε τα πουλιά σε κατοπινές επισκέψεις του στο νησί. Ο ίδιος πιθανολογεί ότι το είδος κάνει μια προσπάθεια διασποράς και εφόσον είναι επιτυχής σε μια περιοχή, παραμένει. Αλλιώς, συνεχίζει την επέκτασή του, δοκιμάζοντας την τύχη του παραπέρα. Κάπως έτσι δικαιολογεί και τη διασπορά του είδους στις αραβικές χώρες, όπου εργάζεται ως μελετητής.
Επιλογή βιοτόπου - Συνήθειες
Παράλληλα με τις παρατηρήσεις απογραφής και διασποράς, έχουν καταγραφεί μερικά πρώτα στοιχεία για τα ενδιαιτήματα που προτιμά το είδος. Προς το παρόν, φαίνεται ότι περιορίζεται σε αστικές και περιαστικές περιοχές με μεγάλους κήπους και πάρκα. Αρκετές παρατηρήσεις γίνανε και για τις διατροφικές συνήθειες, που έχουν προς το παρόν καταδείξει ότι το εξωτικό αυτό πουλί τρέφεται με διάφορους καρπούς των πάρκων και μεγάλων κήπων, όπως είναι οι «χουρμάδες» φοινικοειδών και ιδιαίτερα του Φοίνικα των Καναρίων Phoenix canariensis που είναι το πιο διαδεδομένο στους κήπους της Ελλάδας και οι καρποί του εξωτικού (Κίνα) καλλωπιστικού δέντρου Μελία Melia azedarach. Όπως αναφέρει και ο Μαρτίνος Γκαίτλιχ (προσ. επικοιν. Ιαν.2007) η Μελία αποτελεί επίσης βασική τροφή των ίδιων παπαγάλων που έχουν αποικίσει πρόσφατα και κάποιες αραβικές χώρες σαν το Ομάν.
Επίσης πολύ διαδεδομένη είναι η αναζήτηση τροφής στα Κυπαρίσσια Cupressus sempervirens. Τα πουλιά φαίνεται να τρώνε τα σποράκια που περιέχουν τα κυπαρισσόμηλα αφού ουσιαστικά δεν καταναλώνεται το ξυλώδες μέρος.
Έχουν επίσης παρατηρηθεί να τρώνε τους σπόρους ώριμων νερατζιών Citrus aurantium (του επίσης εξωτικού καλλωπιστικού δέντρου από τις Ινδίες-Βιρμανία), αμύγδαλων Prunus dulcis και κελυφωτών φιστικιών Pistacia vera.
Τα στοιχεία που υπάρχουν μέχρι στιγμής καταδεικνύουν ότι το είδος πλέον πρέπει να συμπεριληφθεί στον επίσημο κατάλογο των πουλιών της Ελλάδας αφού φαίνεται ότι συντηρεί ένα βιώσιμο πληθυσμό στη χώρα μας εδώ και αρκετά χρόνια.
Αξίζει δε να αναφερθεί εδώ ότι έχουν καταγραφεί στην ύπαιθρο της Ελλάδας και διάφορα άλλα είδη της οικογένειας των Ψιττακιδών, όπως ο Φαιοκέφαλος της Σενεγάλης Poicephalus senegallus. Όλες οι ενδείξεις προδίδουν ότι έχει αναπαραχθεί τουλάχιστον ένα ζεύγος τους στο Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης-Αντώνης Τρίτσης στο Ίλιον Αττικής. Δεν λείπουν όμως και πολλές παρατηρήσεις ελεύθερων πουλιών από άλλα είδη που είναι επίσης γνωστά στο εμπόριο ως «ζώα συντροφιάς».
Παράρτημα: Παρατηρητές Δαχτυλιδολαίμηδων Ψιττακίσκων στην Ελλάδα (1989-2006)
Παναγιώτης ΑΖΜΑΝΗΣ, Θωμάς ΑΡΑΠΗΣ, Χρήστος ΒΛΑΧΟΣ, Μαρία ΓΑΝΩΤΗ, Μαρτίνος ΓΚΑΙΤΛΙΧ, Μιλτιάδης ΓΚΛΕΤΣΟΣ, Μιχάλης ΔΡΕΤΤΑΚΗΣ, Σταμάτης ΖΟΓΚΑΡΗΣ, Thord FRANSSON, C.HIND, M.IVOVIC, Z.KIPRIOTAKIS, Παναγιώτης ΛΑΤΣΟΥΔΗΣ, Marco MASSETI, Roger MELLROTH, Γεράσιμος ΜΠΕΡΙΑΤΟΣ, Δημήτριος ΜΠΕΡΤΖΕΛΕΤΟΣ, Ευστράτιος ΜΠΟΥΡΔΑΚΗΣ, Χρίστος ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΗΣ, Δημήτριος ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ, Νικόλαος ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ, Ελευθέριος ΡΑΝΤΟΣ, Αναστάσιος, ΣΑΚΟΥΛΗΣ, Δημήτριος ΣΑΡΛΙΚΙΩΤΗΣ, Σπύρος ΣΚΑΡΕΑΣ, Ελευθέριος ΣΤΑΥΡΑΚΑΣ, Λάμπρος ΣΤΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ, Ρήγας ΤΣΙΑΚΙΡΗΣ, E.TSIROZIDIS, Κωνσταντίνα ΤΣΟΝΑΚΑ, Γεώργιος ΥΦΑΝΤΗΣ, Αποστόλης ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ.
Σημείωση
Η πλήρης αναφορά με αναλυτικά στοιχεία για τους τόπους παρατήρησης, τις ημερομηνίες και τον αριθμό των πουλιών έχει παραδοθεί στην Επιτροπή Αξιολόγησης Ορνιθολογικών Παρατηρήσεων.
Χάρτης εξάπλωσης: Εμφανίσεις Δαχτυλιδολαίμηδων Ψιττακίσκων στην Ελλάδα (1989-2006)
