Ένα από τα πλέον διαδεδομένα πουλιά στην Ελλάδα είναι η Καρακάξα (Pica pica). Κατά τις τελευταίες δεκαετίες ο πληθυσμός της στη χώρα μας εκτοξεύθηκε και από ένα αμιγώς αγροτικό είδος έχει εξελιχθεί πλέον σε πολυάριθμο μόνιμο κάτοικο χωριών και πόλεων, συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας.
Κείμενο: Λευτέρης Σταύρακας
Ο κύριος λόγος που συνέβαλλε σε αυτή τη ραγδαία αύξηση είναι, φυσικά, ανθρωπογενής: οι φύσει παμφάγες Καρακάξες εκμεταλλεύονται πλέον στο έπακρο τις πηγές τροφής που της παρέχει η ανθρώπινη δραστηριότητα (σκουπίδια, ψοφίμια, ακόμα και περιττώματα), ενώ τα πουλιά που βρίσκονται εντός οικισμών απολαμβάνουν μιας σχετικής «ασυλίας» καθώς το είδος ανήκει στα θηρεύσιμα και μάλιστα χωρίς αριθμητικό όριο, με άλλα λόγια κατά τη διάρκεια της κυνηγετικής περιόδου (τέλη Αυγούστου έως τέλη Φεβρουαρίου) είναι νόμιμο να θανατωθεί ολόκληρος ο πληθυσμός της χώρας (θεωρητικά πάντα…).
Την ίδια περίοδο κατά την οποία ο πληθυσμός της Καρακάξας αυξήθηκε, παρατηρήθηκε μείωση των πληθυσμών ορισμένων ειδών πουλιών σε πόλεις γι’ αυτό και μερίδα του πληθυσμού τη θεωρεί ως τον κύριο υπαίτιο. Και είναι αλήθεια ότι μέρος της διατροφής της αποτελούν τα αβγά και οι νεοσσοί πουλιών. Ως αποτέλεσμα, γίνονται συνεχείς εκκλήσεις για ριζική δράση εναντίον των Καρακαξών προκειμένου να προστατευθούν τα άλλα είδη, παρότι (όπως αναφέρθηκε παραπάνω) ήδη αποτελεί δυνητικό στόχο των κυνηγών για πάνω από έξι μήνες και χωρίς κανέναν αριθμητικό περιορισμό.
Είναι, όμως, τελικά η Καρακάξα ο κύριος υπεύθυνος για τη μείωση των άλλων ειδών πουλιών; Η αλήθεια είναι ότι στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει καμία μεγάλης κλίμακας μελέτη που να επιβεβαιώνει ή να διαψεύδει το αν η Καρακάξα προκαλεί τόσο μεγάλο κακό στα άλλα πουλιά. Γι’ αυτό και θα ανατρέξουμε σε άλλες χώρες της Ευρώπης που έχουν ασχοληθεί εκτενώς με το ζήτημα, καθώς και εκεί η Καρακάξα αύξησε κατά πολύ τον πληθυσμό της τις τελευταίες δεκαετίες και υπάρχει η ίδια ανησυχία.
Ως γενικό συμπέρασμα, δεν έχει βρεθεί σαφής σύνδεση της αύξησης της Καρακάξας με τη μείωση των μικρόπουλων. Αν και φαίνεται ότι τα είδη που φτιάχνουν φωλιές ανοιχτού τύπου (π.χ. σπίζες) υφίστανται υψηλότερη θήρευση των αβγών από Καρακάξες, δεν υπήρξε πουθενά βελτίωση των πληθυσμών όταν οι Καρακάξες απουσίαζαν (λόγω π.χ. οργανωμένης εκστρατείας δίωξης). Όλες οι μελέτες συμφωνούν ότι το κύριο πρόβλημα για τα μικρά πουλιά είναι η απώλεια βιοτόπων και η έλλειψη τροφής και η θήρευση των αβγών/νεοσσών από Καρακάξες είναι το κερασάκι στην τούρτα. Επίσης, η οποιαδήποτε οργανωμένη δράση ελέγχου του πληθυσμού της Καρακάξας έχει νόημα μόνο αν στοχεύει στα άτομα τα οποία αποδεδειγμένα θηρεύουν κατ’ εξακολούθηση φωλιές πουλιών καθώς στη Μεγάλη Βρετανία καταγράφηκε έντονη διαφοροποίηση από άτομο σε άτομο ως προς τα είδη τροφής που προτιμούν (Capstick et al 2019) .
Μελέτη στη Γαλλία (Chiron & Julliard 2007) έδειξε ότι δεν υπήρξε συνολική αύξηση των πληθυσμών των μικρόπουλων σε αστικές περιοχές που «αφαιρέθηκαν» (sic) οι Καρακάξες, παρά μόνο σε πολύ εντοπισμένες περιπτώσεις. Τέλος, μελέτη στην Ισπανία (Díaz-Ruiz et al 2015) που ανέλυσε τα ευρήματα σε στομάχια πάνω από 100 Καρακαξών έδειξε ότι κατά την αναπαραγωγική περίοδο τρέφονται κυρίως με ασπόνδυλα, φυτική τροφή και πολύ λιγότερο με αβγά και πουλιά.
Ας δούμε τώρα τί γίνεται στη μεγαλύτερη πόλη της χώρας μας, την Αθήνα. Και εδώ οι Καρακάξες είναι άφθονες, ενώ ορισμένα είδη μικρών πουλιών όπως η Καρδερίνα, ο Φλώρος και το Σκαρθάκι έχουν μειωθεί σημαντικά. Την ίδια στιγμή, όμως, έχουμε μεγάλο πληθυσμό Κότσυφα, ενώ ένα ξενικό είδος σπίζας, ο Καρποδάκος, έχει αναπτύξει βιώσιμο πληθυσμό που αυξάνεται σε μέγεθος και διασπείρεται, αντικαθιστώντας σε πολλά σημεία τον Φλώρο. Αν η Καρακάξα ήταν ο απόλυτος θηρευτής τότε ούτε ο Κότσυφας θα διατηρούσε τόσο μεγάλους πληθυσμούς ούτε ο Καρποδάκος θα είχε καμία ελπίδα επιβίωσης στην πόλη μας. Και τα δύο είδη φτιάχνουν ανοιχτές φωλιές και έχουμε γίνει θεατές θήρευσης αβγών Κότσυφα από Καρακάξα.
Επίσης, όσοι διατείνονται ότι η Καρακάξα είναι το νούμερο 1 πρόβλημα για τα μικρόπουλα, ξεχνούν (;) τους άλλους, πολύ σημαντικούς, λόγους μείωσης των πουλιών στην Ελλάδα:
- Μεγάλοι αριθμοί από Καρδερίνες, Φλώρους, Σκαρθάκια κ.α εξακολουθούν να συλλαμβάνονται παράνομα με ξόβεργες και δίχτυα για να πωληθούν στον Σχιστό και άλλα παζάρια, ακόμα και μέσω διαδικτύου
- Σε πολλές περιοχές της χώρας μας χρησιμοποιούνται αφειδώς απαγορευμένα εντομοκτόνα και λοιπά φυτοφάρμακα τα οποία έχουν καταστροφικές συνέπειες στην πανίδα
- Εντός των αστικών ιστών ένας άλλος σημαντικός θηρευτής των πουλιών είναι η γάτα, γεγονός που ενώ είναι αναγνωρισμένο από την επιστημονική κοινότητα (Loss et al 2013) ακόμα δεν έχει περάσει στο ευρύ κοινό το μέγεθος του προβλήματος.
Είναι πολύ εύκολο να βρίσκουμε αποδιοπομπαίους τράγους για να κρύψουμε τις δικές μας ευθύνες. Το δύσκολο είναι να μπορέσουμε να βρούμε τη χρυσή τομή μεταξύ της δικής μας ευημερίας και της διατήρησης της βιοποικιλότητας. Στην τελική, δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική ευημερία του ανθρώπου αν η φύση γύρω του υποβαθμίζεται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Capstick, L.A., Sage, R.B. & Madden, J.R. (2019). Predation of artificial nests in UK farmland by magpies (Pica pica): interacting environmental, temporal, and social factors influence a nest’s risk. European Journal of Wildlife Research 65, 50 https://doi.org/10.1007/s10344-019-1290-6
ChironF. & Julliard, R. (2007). Responses of Songbirds to Magpie Reduction in an Urban Habitat. The Journal of Wildlife Management, 71(8), 2624–2631. http://www.jstor.org/stable/4496383
Díaz-Ruiza, J.C. Zarca, M. Delibes-Mateosa and P. Ferrerasa (2015) Feeding habits of Black-billed Magpie during the breeding season in Mediterranean Iberia: the role of birds and eggs (https://digital.csic.es/bitstream/10261/141867/4/birdseggsiberian.pdf)
Loss, S., Will, T. &Marra, P(2013). The impact of free-ranging domestic cats on wildlife of the United States. Nat Commun 4, 1396https://doi.org/10.1038/ncomms2380
https://www.rspb.org.uk/birds-and-wildlife/wildlife-guides/bird-a-z/magpie/effect-on-songbirds/
https://www.theguardian.com/science/2005/mar/03/thisweekssciencequestions