Η σημασία των Μεσοχειμωνιάτικων Καταμετρήσεων Υδρόβιων Πουλιών (ΜΕΚΥΠ) για την προστασία ειδών και υγροτόπων στην Ελλάδα
Τα υδρόβια πουλιά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των υγροτοπικών οικοσυστημάτων. Η παρουσία, οι αριθμοί και οι τάσεις τους μας λένε πολλά για την υγεία και την ποιότητα ενός υγροτόπου αλλά και γενικότερα για την κατάσταση διατήρησης ενός πολύπλοκου δικτύου υγροτοπικών οικοσυστημάτων.
Τα περισσότερα υδρόβια είδη πουλιών που απαντούν και στη χώρα μας αναπαράγονται στο Βόρειο Ημισφαίριο, ακόμη και σε απρόσιτα μέρη κοντά στον Αρκτικό Κύκλο. Αυτό καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την εκτίμηση των πληθυσμών τους. Κάθε χειμώνα όμως, τα είδη αυτά μετακινούνται νοτιότερα και συγκεντρώνονται στους υγροτόπους της Ευρώπης για να διαχειμάσουν. Αυτές τις συναθροίσεις καταγράφουν εδώ και αρκετές δεκαετίες όσοι συμμετέχουν στο Παγκόσμιο Πρόγραμμα Παρακολούθησης Υδρόβιων Πουλιών, το λεγόμενο International Waterbird Census (IWC), που διεξάγεται κάθε χρόνο σε πάνω από 143 χώρες υπό τον συντονισμό της Διεθνούς Οργάνωσης Υγροτόπων (Wetlands International).
Στη χώρα μας, το Πρόγραμμα είναι γνωστό ως Μεσοχειμωνιάτικες Καταμετρήσεις Υδρόβιων Πουλιών (ΜΕΚΥΠ) και από το 1997 συντονίζεται κάθε χρόνο από την Ελληνική ΟΡΝΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία. Οι παρατηρήσεις γίνονται στην καρδιά του χειμώνα, όμως παρόλο το κρύο, οι ΜΕΚΥΠ είναι ένα από μακροβιότερα προγράμματα παρακολούθησης με τη μεγαλύτερη συμμετοχή εθελοντών στη χώρα! Μόνο την τελευταία δεκαετία, πάνω από 550 καταμετρητές έχουν συνεισφέρει στις ΜΕΚΥΠ, προερχόμενοι κυρίως από το δίκτυο εθελοντών της Ελληνικής ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ Εταιρείας, τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών και τις τοπικές περιβαλλοντικές οργανώσεις. Το δίκτυο των ΜΕΚΥΠ καλύπτει 224 υγροτόπους (330.000 εκτάρια), ενώ σε ετήσια βάση καταμετρώνται πάνω από 500.000 άτομα υδρόβιων ειδών που ανήκουν σε περισσότερα από 93 είδη.
Πρόσφατα, 10 Μεσογειακές χώρες που συμμετέχουν στο Mediterranean Watebirds Network (MWN) παρουσίασαν τα βασικά χαρακτηριστικά και αποτελέσματα του κάθε εθνικού προγράμματος κατά τη δεκαετία 2009-2018. Συγκεκριμένα, παρουσιάστηκαν δεδομένα για 324 πληθυσμούς υδρόβιων πουλιών που συλλέχθηκαν από 8220 καταμετρητές σε 3150 υγροτόπους! Η πληθυσμιακή τάση για κάθε είδος υπολογίστηκε από την Wetlands International και βρέθηκε μειούμενη σε 121 πληθυσμούς, αύξουσα σε 85 πληθυσμούς, ενώ σε 77 ήταν σταθερή.
Σχετικά με τις τάσεις πληθυσμών στην Ελλάδα, μεταξύ των ετών 2009-2013 και 2014-2018 παρατηρείται μείωση 4% στους αριθμούς των υδρόβιων ειδών και ιδιαίτερα σε ομάδες όπως οι Ερωδιοί, οι Πάπιες, οι Φαλαρίδες και τα Παρυδάτια. Ομάδες ειδών που παρουσιάζουν αύξηση αποτελούν οι Χουλιαρομύτες, οι Κύκνοι, οι Πελεκάνοι, τα Φοινικόπτερα και οι Γλάροι και τα Γλαρόνια. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η πλειονότητα των μετρήσεων (>40%) στους ελληνικούς υγροτόπους αφορά είδη παπιών, κυρίως το Κιρκίρι, την Πρασινοκέφαλη Πάπια και το Σφυριχτάρι, ενώ σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ελλάδα φιλοξενεί τους πιο σημαντικούς πληθυσμούς διαχειμαζόντων Αργυροπελεκάνων, καθώς και μεγάλους αριθμούς από είδη κορμοράνων.
Πάνω από τους μισούς πληθυσμούς των παπιών που απαντούν στην ελληνική επικράτεια, διαχειμάζουν σε δύο μόνο υγροτόπους, τον Αμβρακικό Κόλπο και το Δέλτα του Έβρου! Ο Αμβρακικός Κόλπος μάλιστα φιλοξενεί από μόνος του το 16% των συνολικών πληθυσμών των υδρόβιων ειδών πουλιών που καταγράφονται στην Ελλάδα, ενώ 10 συνολικά υγρότοποι περιλαμβάνουν τα 2/3 των ετήσιων καταμετρήσεων. Οι υγρότοποι του Μεσολογγίου παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ποικιλία ειδών με 89 είδη, ενώ ακολουθούν ο Αμβρακικός Κόλπος, το Δέλτα του Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα, η Λίμνη Κερκίνη και το Δέλτα του Έβρου.
Η ανάλυση των δεδομένων των ΜΕΚΥΠ της περιόδου 2014-2018 ανέδειξε ότι τουλάχιστον 17 υγρότοποι στην Ελλάδα πληρούν Κριτήριο 5 ή/και 6 της Σύμβασης Ραμσάρ. Μεταξύ των 10 υγροτόπων που είχαν αναγνωριστεί ως Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας αρχικά το 1971, οι έξι φιλοξενούν και σήμερα κατά μέσον όρο πάνω από 20000 υδρόβια πουλιά, επομένως πληρούν το Κριτήριο 5. Δύο ακόμη υγρότοποι, ο Καλαμάς και το Δέλτα του Σπερχειού, επίσης πληρούν το ίδιο Κριτήριο, και άρα μπορούν να θεσπιστούν ως Υγρότοποι Ραμσάρ! Επιπλέον, 16 υγρότοποι υποστηρίζουν τακτικά παγκοσμίως σημαντικούς πληθυσμούς 19 υδρόβιων ειδών, δηλαδή πληρούν το Κριτήριο 6 και άρα έχουν τη δυνατότητα να θεσπιστούν και αυτοί ως Υγρότοποι Ραμσάρ.
Οι πληροφορίες που λαμβάνουμε από τις ΜΕΚΥΠ, αλλά και τόσα άλλα προγράμματα παρακολούθησης, βοηθούν ουσιαστικά στην προστασία των υδρόβιων πουλιών και των υγροτόπων και στην ανάδειξη της αξίας των υγροτοπικών οικοσυστημάτων. Χωρίς τη συστηματική συμμετοχή έμπειρων καταμετρητών όμως δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να καλύψουμε τόσα είδη, ούτε τόσες περιοχές.
Σε λίγες εβδομάδες ξεκινούν οι ΜΕΚΥΠ του 2022 και η διαδικασία δήλωσης συμμετοχών έχει ήδη αρχίσει!
Μάθετε περισσότερα για το Πρόγραμμα και, φυσικά, για το πώς μπορείτε κι εσείς να πάρετε μέρος:
[1] Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Παρακολούθησης Υδρόβιων Πουλιών (International Waterbird Census - IWC), συλλέγει δεδομένα από υδρόβια είδη πουλιών από χιλιάδες υγροτόπους σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν 5 ξεχωριστά περιφερειακά προγράμματα που αντιπροσωπεύουν τις 5 κύριες βιογεωγραφικές περιοχές του κόσμου: Αφρική – Ευρασία (AEWC), Ασία - Ειρηνικός (AWC), Καραϊβική (CWC), Νεοτροπική (CNAA), Κεντρική Αμερική (CCAA).
[2] Στην Ελλάδα οι ΜΕΚΥΠ ξεκίνησαν το 1967. Aπό το 1997 συντονίζονται από την Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία και αποτελούν το πιο μακροπρόθεσμο πρόγραμμα παρακολούθησης της χώρας. Οι συμμετέχοντες καταγράφουν τους πληθυσμούς που παρατηρούν με μια συστηματική μεθοδολογία και παρέχουν τα δεδομένα στην ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ, η οποία διαχειρίζεται το σύνολο των εθνικών δεδομένων και τα παρέχει στην Wetlands International.
[3] Το Mediterranean Watebirds Network (MWN) - Δίκτυο για τα Υδρόβια Πουλιά της Μεσογείου συστάθηκε το 2012 με αρχικό στόχο να υποστηρίξει τις προσπάθειες παρακολούθησης και διατήρησης των υδρόβιων πουλιών στις χώρες της Βόρειας Αφρικής. Από το 2017, συμμετέχουν στο MWN και αρκετές ακόμη χώρες που συνορεύουν με την Μεσόγειο, μαζί και η Ελλάδα. Το δίκτυο απαρτίζεται από τους εθνικούς συντονιστές του IWC, συντονίζεται από το Tour du Valat, και υποστηρίζεται από την Wetlands International, την ONCFS, το Υπουργείο Περιβάλλοντος της Γαλλίας και το ίδρυμα MAVA. Σκοπός του δικτύου είναι να υποστηρίξει τις καταμετρήσεις ειδικά στις χώρες της Βόρειας Αφρικής και τη δημιουργία και εκπαίδευση τοπικών καταμετρητών.
[4] H Σύμβαση για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας ή Σύμβαση RAMSAR υπογράφηκε στην πόλη Ramsar του Ιράν το 1971 και τέθηκε σε ισχύ το 1975. Είναι η πρώτη Σύμβαση που ασχολήθηκε αποκλειστικά με την προστασία των υγροτόπων και παρέχει το πλαίσιο για διεθνή συνεργασία για τη διατήρηση και ορθολογική χρήση αυτών. Κάθε συμβαλλόμενο στη Σύμβαση κράτος πρέπει να οριοθετήσει τουλάχιστον μία περιοχή η οποία θα συμπεριληφθεί στον κατάλογο κατά τη στιγμή που υπογράφει τη Συνθήκη (Άρθρο 2.4). Η Ελλάδα έχει θεσπίσει 10 περιοχές Ramsar.
Περισσότερες πληροφορίες:
Δανάη Πορτόλου, Συντονίστρια ΜΕΚΥΠ | dportolou[@]ornithologiki.gr
