2 Φεβρουαρίου - Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων
Πάνω από 140 είδη υδρόβιων πουλιών βρίσκουν κάθε χρόνο μόνιμο ή προσωρινό καταφύγιο στην «αγκαλιά» των ελληνικών υγροτόπων. Για πολλά από αυτά, η διαφύλαξη των υγροτόπων είναι συνώνυμη της ίδιας τους της ύπαρξης. Ανάμεσά τους, η Νανόχηνα, ένα από τα πιο απειλούμενα υδρόβια πουλιά του πλανήτη αλλά και χιλιάδες ακόμα μεταναστευτικά υδρόβια πουλιά που διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα για να φωλιάσουν ή να διαχειμάσουν σε κάποιον από τους περίπου 680 υγροτόπους της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας.
Από τους Υγρότοπους Διεθνούς Σημασίας και τις μεγάλες λίμνες του Βορρά έως τους μικρούς νησιωτικούς και παράκτιους υγρότοπους, τις λιμνοθάλασσες, τις αλυκές και τα, λιγοστά πλέον, αστικά ρέματα, τα υγροτοπικά οικοσυστήματα της Ελλάδας δεν αποτελούν μόνο «σπίτι» και καταφύγιο για χιλιάδες πάπιες, ερωδιούς, πελεκάνους, παρυδάτια και αρπακτικά πουλιά. Είναι και το δικό μας σπίτι, οι δικοί μας ΤΟΠΟΙ, τόποι ζωοποιοί και ζωογόνοι που ρυθμίζουν το μικροκλίμα, φιλτράρουν το νερό και τροφοδοτούν έναν ανεκτίμητο πλούτο ζωής, ενώ λειτουργούν ως φυσικά «αναχώματα» απέναντι στην κλιματική αλλαγή και την απώλεια της βιοποικιλότητας που διαρκώς εντείνονται.
Παρά τη μεγάλη τους αξία για τα πουλιά [1], τη φύση και τον άνθρωπο, οι υγρόΤΟΠΟΙ μας υποφέρουν από πλήθος σοβαρών πιέσεων και η ανάγκη λήψης αποτελεσματικών μέτρων για τη διαχείριση και την προστασία τους, σε πολλές περιπτώσεις, κρίνεται ως επείγουσα. Στα χρονίζοντα και σοβαρά προβλήματα, όπως η λαθροθηρία (που δυστυχώς καλά κρατεί με χαρακτηριστικές περιπτώσεις τους υγρότοπους του Αμβρακικού, του Μεσολογγίου και της Στροφυλιάς) έρχονται να προστεθούν και άλλες, κρίσιμες απειλές, όπως η γρίπη των πτηνών που τον περασμένο χειμώνα προκάλεσε τον θάνατο περισσότερων από 2.000 Αργυροπελεκάνων στην Πρέσπα, την Καστοριά, τη λίμνη Χειμαδίτιδα, τη λίμνη Κάρλα κ.ά. υγρότοπους.
Ωστόσο, η σοβαρότερη και συχνά μη αναστρέψιμη απειλή για τα υγροτοπικά οικοσυστήματα παραμένει η υποβάθμιση και καταστροφή των ενδιαιτημάτων τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ο προστατευόμενος υγρότοπος της Βραυρώνας στην Ανατ. Αττική, περιοχή του δικτύου Natura 2000 και σημαντικός σταθμός στάσης και ανεφοδιασμού για τα μεταναστευτικά πουλιά, απειλείται με αφανισμό εξαιτίας καταστροφικών παρεμβάσεων, ένα τίμημα που πληρώνουν δεκάδες αστικοί ή περιαστικοί υγρότοποι που εγκιβωτίζονται, μπαζώνονται ή αποψιλώνεται η βλάστησή τους.
Την ίδια στιγμή υπάρχουν και περιπτώσεις που μας κάνουν να αισιοδοξούμε: ένα τέτοιο ελπιδοφόρο παράδειγμα αποτελούν οι υγρότοποι της Περαίας (γνωστοί και ως Τσαϊρια) κοντά στη Θεσσαλονίκη, όπου χάρη στην κινητοποίηση πολιτών και μία ιστορική γνωμοδότηση του ΣτΕ [2] αποφεύχθηκε η εξαφάνιση ενός σημαντικού ενδιαιτήματος για το απειλούμενο Νεροχελίδονο και δεκάδες άλλα υδρόβια πουλιά και μπήκε φρένο στη δημιουργία «Βιομηχανικού-Τεχνολογικού Πάρκου», με το σκεπτικό ότι το προτεινόμενο έργο δεν έλαβε υπόψιν την ύπαρξη του υγρότοπου.
Με αφορμή και τον εορτασμό 40 χρόνων δράσης για την προστασία και ανάδειξη των ελληνικών υγροτόπων, η Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία ετοίμασε ένα πρακτικό εγχειρίδιο-οδηγό [3] για την ενεργή συμμετοχή των πολιτών στην προστασία των πουλιών, των υγροτόπων και του φυσικού περιβάλλοντος, με την υποστήριξη του Ιδρύματος MAVA και την πολύτιμη συμβολή τριών ομάδων που εργάζονται για την προστασία και ανάδειξη του του τόπου και του υγρότοπου της περιοχής τους: της ομάδας πολιτών «Το Μεσολόγγι των Ντόπιων - Messolonghi by Locals», του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Ιωαννίνων και της Εταιρίας Προστασίας Περιβάλλοντος Καστοριάς.
Όπως κάθε χρόνο, η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων δεν αποτελεί μόνο ημέρα «γιορτής» αλλά και μία ακόμα ημέρα ανησυχίας και επαγρύπνησης. Άλλωστε, κάθε υγρότοπος μετράει και η προστασία όλων τους είναι στο χέρι μας.
[1] Παρά τη μεγάλη σημασία της χώρας μας για τα υδρόβια πουλιά, η Ελλάδα προχώρησε στην κύρωση της σημαντικής Διεθνούς Συμφωνίας για τη Διατήρηση των Μεταναστευτικών Υδρόβιων Πουλιών και των βιοτόπων τους (AEWA) μόλις πριν από μερικές εβδομάδες και 28 χρόνια αφότου την είχε υπογράψει!
[2] Στη γνωμοδότηση του ΣτΕ (151/2022) για τους υγροτόπους της Περαίας (Τσαϊρια), τονίζεται ότι όλοι οι υγρότοποι, θεσμοθετημένοι ή μη, τυγχάνουν προστασίας ως στοιχείο του περιβάλλοντος κατά το άρθρο 24 (παράγραφος 1) του Συντάγματος, τη Συνθήκη Ραμσάρ, τον νόμο για τη βιοποικιλότητα και την Ευρωπαϊκή Οδηγία για τα πουλιά, ενώ με αφορμή τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου αναφέρεται σαφώς ότι στη ΣΜΠΕ «πρέπει να περιλαμβάνονται και να αξιολογούνται όλα τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της περιοχής του σχεδίου, ιδίως δε οι οικότοποι, η βιοποικιλότητα, η πανίδα και χλωρίδα, και όχι μόνον οι περιοχές ιδιαίτερης περιβαλλοντικής σημασίας που έχουν υπαχθεί σε ειδικά θεσμοθετημένο προστατευτικό καθεστώς».
[3] Ο Οδηγός «Μαθαίνω, Συμμετέχω, ΦροντίΖΩ τον υγρόΤΟΠΟ μου» δημιουργήθηκε από την ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ με την υποστήριξη του Ιδρύματος MAVA, στο πλαίσιο του Προγράμματος «Knowledge is power: Empowering grassroots Local Conservation Groups in wetlands of western Greece through knowledge sharing» και στοχεύει στη δημιουργία ικανοτήτων, την ενίσχυση της εκπαίδευσης και την ανάπτυξη της δομής τοπικών ομάδων διατήρησης με στόχο την προστασία των υγροτόπων και της Φύσης.
