ΌΧΙ στην υποβάθμιση των ποταμών στο πλαίσιο έργων που χαρακτηρίζονται «εθνικής σημασίας»

Κοινή ανακοίνωση 10 περιβαλλοντικών οργανώσεων

Με την πρόσφατη έγκριση [1] της 2^ης Αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) [2] του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) αγνόησε εντελώς την στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης κοινή θέση 10 περιβαλλοντικών ΜΚΟ [3] για παραβίαση της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60/ΕΚ).

Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ένα έργο που, από τη φύση του, μπορεί να υποβαθμίσει την κατάσταση ενός υδατικού συστήματος λόγω νέων τροποποιήσεων (υδρομορφολογικών αλλοιώσεων), ακόμη και προσωρινά, δεν επιτρέπεται να εγκριθεί από την αρμόδια εθνική αρχή χωρίς να πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 4 παρ. 7 της Οδηγίας. Ήδη κατά το στάδιο αδειοδότησης ενός έργου και επομένως πριν από τη λήψη της σχετικής απόφασης έγκρισης, πρέπει να γίνεται ο σχετικός έλεγχος και να τεθούν στη διάθεση του κοινού τα σχετικά έγγραφα. Η αδειοδότηση του έργου δεν είναι σύννομη αν η χορήγηση της εξαίρεσης δεν αιτιολογείται στην ίδια την απόφαση της έγκρισης του έργου. Δεν αρκεί επομένως να περιέχεται στο επόμενο ΣΔΛΑΠ, ούτε βέβαια να χορηγείται εκ των υστέρων. Αυτά ισχύουν και για τα έργα διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Στην προκειμένη περίπτωση, στην εγκεκριμένη 2^η αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ Αττικής αναφέρεται ρητά ότι μέχρι σήμερα δεν έχει χορηγηθεί καμία εξαίρεση του άρθρου 4 παρ. 7 της Οδηγίας. Συνομολογείται επομένως η παραβίασή της όσον αφορά τα εγκεκριμένα έργα διευθέτησης με τσιμέντο και λιθοπλήρωτα συρματοκιβώτια του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας (εργασίες σε εξέλιξη από τέλη Οκτωβρίου 2023) και του Ερασίνου Βραυρώνας (εργασίες σε προσωρινή αναστολή), που θα μετατρέψουν τα φυσικά ποτάμια ελεύθερης ροής σε ιδιαιτέρως τροποποιημένα. Ήδη, από τον Μάϊο 2023, ο Μηχανισμός Καταγγελιών της δανείστριας Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) είχε διαπιστώσει την παραβίαση αυτή για το έργο στον Ερασίνο με αποτέλεσμα να «παγώσει» η χρηματοδότηση του έργου μέχρι τη συμμόρφωση των εθνικών αρχών με αντίστοιχη τροποποίηση της δανειακής σύμβασης. Τέτοια καταγγελία εκκρεμεί για το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, το πόρισμα επί της οποίας αναμένεται το επόμενο διάστημα.

Αντί να ανοιχτεί εκ νέου (“reopening”) η διαδικασία αδειοδότησης των έργων αυτών και να τεθούν στη διάθεση του κοινού οι σχετικές πληροφορίες σε συμμόρφωση προς την Οδηγία και τις δανειακές υποχρεώσεις της χώρας, όπως έπρεπε, με την καταγγελλόμενη νέα διάταξη της 2^ης Αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Αττικής επιχειρείται μη νόμιμη «συγκάλυψη», και μάλιστα με διάταξη οριζόντιου χαρακτήρα, που καταλαμβάνει αδιακρίτως όλα τα «έργα Εθνικής Σημασίας» [4], που εκτελούνται από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, όπως τα έργα διευθέτησης στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας και τον Ερασίνο. Γι’ αυτά, κατ’ εξαίρεση της κανονικής διαδικασίας προβλέπεται για πρώτη φορά η δυνατότητα της εκ των υστέρων (δηλαδή μετά την περιβαλλοντική αδειοδότηση) χορήγησης της εξαίρεσης του άρθρου 4 παρ.7 της Οδηγίας με αίτημα του φορέα του έργου. Μάλιστα, όμοια διάταξη έχει περιληφθεί στα Προσχέδια και τις Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της 2^ης Αναθεώρησης των ΣΔΛΑΠ των 11 (από τα 14 συνολικά) Υδατικών Διαμερισμάτων της Χώρας [5].

Πέραν της Αττικής, έχει ήδη εγκριθεί η 2^η Αναθεώρηση της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας [6], της Ηπείρου [7] και της Κεντρικής Μακεδονίας [8]. Πρόκειται επομένως για μια παραβίαση οριζόντιου χαρακτήρα, συστηματική και με μεγάλο γεωγραφικό εύρος, που εξεταζόμενη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είτε αυτεπαγγέλτως, είτε κατόπιν καταγγελίας, θα οδηγήσει με βεβαιότητα σε διαδικασία παράβασης με κίνδυνο καταδίκης της χώρας μας από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  

Διαμαρτυρόμαστε για τα παραπάνω και ζητάμε:

1. Την απάλειψη της δυνατότητας της εκ των υστέρων χορήγησης της εξαίρεσης του άρθρου 4.7 Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα «για έργα Εθνικής Σημασίας, ή επιτακτικού δημοσίου συμφέροντος ή κοινού ενδιαφέροντος» από τις ήδη εγκριθείσες και τις υπό έγκριση 2^ες Αναθεωρήσεις των ΣΔΛΑΠ της χώρας.
2. Γενικότερα, τη συμμόρφωση της Ελλάδας με τις προβλέψεις της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα καθώς και της Οδηγίας για τις πλημμύρες και με το διεθνές και ενωσιακό περιβαλλοντικό και κλιματικό κεκτημένο, που απαιτούν για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την αντιπλημμυρική προστασία, την υιοθέτηση μέτρων σχετικά με τη χρήση γης και τον χωροταξικό σχεδιασμό για τη διαχείριση των πλημμυρών, τον περιορισμό της ανάπτυξης σε πλημμυρικές ζώνες υψηλού κινδύνου και την προώθηση «φυσικών μέτρων συγκράτησης νερού – natural water retention measures» και λύσεων που βασίζονται στη φύση (Nature-based solutions).

3. Την αναστολή των εργασιών στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας και τον Ερασίνο μέχρι την πλήρη συμμόρφωση προς την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα. 

Οι συνυπογράφουσες οργανώσεις:

ΑΝΙΜΑ-Σύλλογος Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής

Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού

Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης

Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία

Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος

ΚΑΛΛΙΣΤΩ, Περιβαλλοντική Οργάνωση για την Άγρια Ζωή και τη Φύση

Κίνηση για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας

ΟΖΟΝ Μη Κυβερνητική Οργάνωση

Πρωτοβουλία για την Προστασία του Ερασίνου

Σύλλογος Πολιτών υπέρ των ρεμάτων, Ροή

Σημειώσεις

[1] ΠΥΣ 14/29.4.2024, ΦΕΚ Α΄ 73/20.5.2024, σελ. 2725-2726.

[2] Σύμφωνα με την οδηγία πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60), κάθε έξι χρόνια τα κράτη μέλη πρέπει να επικαιροποιούν τα οικεία ΣΔΛΑΠ  και να υποβάλλουν σχετικές εκθέσεις. Τα σχέδια αυτά, τα οποία περιλαμβάνουν πρόγραμμα για τη λήψη μέτρων, είναι καθοριστικά για να διασφαλιστεί ότι όλα τα υδατικά συστήματα παραμένουν σε καλή κατάσταση ή ότι επιτυγχάνεται η καλή τους κατάσταση, όπως απαιτείται από την οδηγία. Ήδη από 13.3.2024 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε παραπέμψει την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης λόγω μη εμπρόθεσμης ολοκλήρωσης της 2^ης αυτής αναθεώρησης Σύμφωνα με την οδηγία πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60/ΕΚ) καθώς και των Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας, σύμφωνα με την οδηγία για τις πλημμύρες (2007/60/ΕΚ).

[3] Κοινό έγγραφο με αριθμ. πρωτ. ΥΠΕΝ/ΔΙΠΑ/27485/1817/13-3-2024 από: ANIMA- Σύλλογος Προστασίας και Περίθαλψης  Άγριας Ζωής, Δράση για την Άγρια Ζωή, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταρεία, Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας,  ΚΑΛΛΙΣΤΩ,  Κίνηση για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας, ΟΖΟΝ  Μη Κυβερνητική Οργάνωση και ΡΟΗ-Σύλλογος Πολιτών υπέρ των ρεμάτων).

[4] «Ή επιτακτικού δημόσιου συμφέροντος ή κοινού ενδιαφέροντος».

[5] 1) Αττικής, 2) Δυτικής Πελοποννήσου, 3) Βόρειας Πελοποννήσου, 4) Ανατολικής Πελοποννήσου, 5) Δυτικής Στερεάς, 6) Ηπείρου, 7) Θεσσαλίας, 8) Δυτικής Μακεδονίας, 9) Κεντρικής Μακεδονίας, 10) Ανατολικής Μακεδονίας  και 11) Κρήτης.

[6] ΠΥΣ 15/29.04.2024, ΦΕΚ Α΄ 74/20.05.2024, σελ. 3112.

[7] ΠΥΣ 13/29.04.2024, ΦΕΚ Α΄71/17.05.2024, σελ. 2410.

[8] ΠΥΣ 12/29.04.2024, ΦΕΚ Α΄70/17.05,2024, σελ. 2014-5