Η ταχύτατη διάδοση του κορωνοϊού μάς αποκάλυψε ότι ο κόσμος είναι ακόμη πιο διασυνδεδεμένος από όσο νομίζαμε –και ότι οι μεταξύ μας διασυνδέσεις αποτελούν το κλειδί για να αντιμετωπίσουμε όλοι μαζί αυτή την έκτακτη ανάγκη. Είναι άραγε η κινητοποίηση ολόκληρου του κόσμου εναντίον της πανδημίας ένα αισιόδοξο σημάδι της επερχόμενης ριζικής αλλαγής στάσης απέναντι στο περιβάλλον;
Της Patricia Zurita, Γενικής Διευθύντριας της BirdLife International
Αν κάτι μπορεί να μας δείξει πόσο διασυνδεδεμένος είναι ο πλανήτης μας, είναι αυτό που ζούμε τώρα. Κάποιες απρόσεκτες ενέργειες που έγιναν σε μια μικρή υπαίθρια αγορά στην πόλη Γουχάν της Κίνας μέσα σε ελάχιστους μήνες ακινητοποίησαν σχεδόν ολοκληρωτικά την Ευρώπη, την Αμερική, τη Μέση Ανατολή και τον Ειρηνικό. Όλοι μας είμαστε κλονισμένοι και θλιβόμαστε βαθιά, βλέποντας τις ζωές που χάνονται εξαιτίας αυτής της πανδημίας. Επιπλέον, εκατομμύρια άνθρωποι θα επηρεαστούν αρνητικά από τις οικονομικές επιπτώσεις της. Και, ενόσω όλοι μας προσπαθούμε να κάνουμε το καθήκον μας δουλεύοντας από το σπίτι και, όπου είναι δυνατό, προσφέροντας την εθελοντική υποστήριξή μας στις υπηρεσίες υγείας, η κλίμακα και η ταχύτητα τούτης της κρίσης δεν παύει να μας εκπλήσσει.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, η Φύση μάς επαναλάμβανε ότι είμαστε συνδεδεμένοι. Χιλιετίες πριν οι άνθρωποι αρχίσουν να ταξιδεύουν γύρω από την υφήλιο με αεροπλάνα, η μεταναστευτική πανίδα, όπως τα πουλιά, οι πεταλούδες ή τα γκνου, υπερέβαιναν τα σύνορα –μέχρι σήμερα, διασχίζουν συχνότατα τα εθνικά όρια, καλύπτοντας αχανείς εκτάσεις σε στεριά και θάλασσα. Είναι απολύτως λογικό και αναμενόμενο ότι η έλλειψη τροφής στις περιοχές διατροφής της Κοκκινοσκαλίδρας στο Ντελαγουέρ των ΗΠΑ θα έχει σοβαρότατο αντίκτυπο στην αναπαραγωγική επιτυχία της στις περιοχές αναπαραγωγής του Αρκτικού Κύκλου.
Αν το καλοσκεφτούμε λοιπόν, δεν αποτελεί έκπληξη ότι ένας παγκολίνος μπορεί να διαδώσει μια ασθένεια όταν βρίσκεται στοιβαγμένος σε ένα κλουβί με εκατοντάδες άλλα ζώα, έχει μεταφερθεί σε μεγάλες αποστάσεις ενώ ήταν σε κατάσταση άγχους και ανοσοκατεσταλμένος, με προορισμό μια πολυσύχναστη αγορά, όπου αναμφίβολα θα έρθει σε στενή επαφή με αμέτρητα άλλα είδη, του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένου. Το παράνομο εμπόριο άγριας ζωής αποτελεί το τέλειο χωνευτήρι για την εξάπλωση ζωονοσογόνων ασθενειών. Αποτελεί επίσης μια μέγιστη απειλή για τη Φύση, την οποία αντιμάχεται επί δεκαετίες η κοινότητα των οργανώσεων προστασίας και διατήρησής της.
Η μόνη πιθανότητα για τη λύση αυτού του σύνθετου προβλήματος είναι να εργαστούμε όλοι από κοινού, θεσπίζοντας ξεκάθαρους, στιβαρούς κανονισμούς και επιβάλλοντας τους νόμους στις αγορές και στις πηγές του παράνομου εμπορίου. Χρειάζεται επίσης να συνεργαστούμε επί τόπου με τους ανθρώπους σε κάθε επίκεντρο τέτοιου εμπορίου, προκειμένου να τους να προσφέρουμε εναλλακτικές πηγές εισοδήματος για την ανακούφιση της φτώχειας, η οποία είναι πάρα πολύ συχνά ο κυριότερος λόγος για την ενασχόληση με αυτή την πρακτική.
Η καταστροφή της Φύσης οδηγεί στις σύγχρονες πανδημίες
Ωστόσο, όσο τεράστιο κι αν είναι το πρόβλημα του παράνομου εμπορίου άγριας ζωής, δεν είναι το μόνο ζήτημα. Η αλήθεια είναι ότι η έκθεσή μας σε θανατηφόρους κινδύνους δεν οφείλεται μόνο στην εκ μέρους μας εκμετάλλευση αυτών των ειδών, αλλά και στην καταστροφή των βιοτόπων τους. Καθώς ο ανθρώπινος πληθυσμός αυξάνεται και επεκτείνονται οι πόλεις, οι οικισμοί απλώνονται σε μέχρι πρότινος ανέγγιχτους τόπους. Η οικοδόμηση, το κυνήγι, οι εξορύξεις και η υλοτόμηση διαταράσσουν οικοσυστήματα με εύθραυστες ισορροπίες, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο χιλιάδες είδη, αλλά και εμάς. Οι μελέτες δείχνουν ότι το 75% των νέων ή αναδυόμενων ασθενειών που πλήττουν τον άνθρωπο προέρχονται από τα ζώα.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι οι άνθρωποι καταλαμβάνουν απάτητες εκτάσεις –ταυτόχρονα, οι ενέργειές μας αναγκάζουν την άγρια ζωή να έρθει κοντά μας. Η αποψίλωση των δασών διώχνει τα άγρια ζώα από τους βιοτόπους τους και τα αναγκάζει να ζητήσουν καταφύγιο κοντά σε ανθρώπινους πληθυσμούς. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, η διαδικασία αυτή συνδέεται με το 31% των νόσων που ξεσπούν, συμπεριλαμβανομένων των ιών Έμπολα και Ζίκα. Επίσης, η κλιματική αλλαγή διευρύνει το εύρος των κουνουπιών που φέρουν την ελονοσία και τον δάγγειο πυρετό, αλλά και εξωθεί ανθρώπους σε μετακίνηση –τους «κλιματικούς πρόσφυγες», που συχνά φτάνουν στον προορισμό τους σε κατάσταση πίεσης και φτώχειας και υποχρεώνονται να ζήσουν σε συνθήκες υπερβολικού συνωστισμού.
Επιπλέον, η καταστροφή της Φύσης πριονίζει ακριβώς τη σανίδα σωτηρίας που μας βοηθά να καταπολεμούμε τις ασθένειες: περίπου το 50% των σύγχρονων φαρμάκων έχουν αναπτυχθεί από φυσικά προϊόντα που απειλούνται εξαιτίας της απώλειας της βιοποικιλότητας. Ποιος ξέρει πόσα μελλοντικά «θαυματουργά φάρμακα» δεν θα παραχθούν επειδή το βασικό συστατικό τους θα έχει εξαφανιστεί; Οι ενέργειές μας αποσυντονίζουν την ισορροπία του πλανήτη, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο την ύπαρξη εκατομμυρίων ειδών, αλλά και την ίδια μας την επιβίωση.
Είναι ώρα να αφυπνιστούμε. Εμείς οι άνθρωποι πρέπει να πάψουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας ως τον ιδιοκτήτη ή έστω ως τον διαχειριστή της Φύσης. Αποτελούμε μέρος της Φύσης και ο πλανήτης είναι ένα σύστημα, από την εύθραυστη ισορροπία του οποίου εξαρτάται η δική μας επιβίωση. Είναι ώρα να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε λιγότερο με τους όρους της ανθρώπινης υγείας και περισσότερο με τους όρους της ευρύτερης πλανητικής υγείας.
Τώρα είναι η ευκαιρία μας να αναστρέψουμε την πορεία της κοινωνίας
Όταν τούτη η καταιγίδα ημερέψει, όλοι μας, σαν κοινωνία, πρέπει επειγόντως να ξανασκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο προωθήσαμε την ανάπτυξη και την οικονομική μεγέθυνση σε βάρος του πλανήτη και να μεταβούμε σε ένα σύστημα που θα είναι πραγματικά βιώσιμο για τις επόμενες πολλές δεκαετίες. Σε μια πρόσφατη ανάρτησή του, ο Pavan Sukhdev, γενικός διευθυντής της GIST, μας καλεί να επανεξετάσουμε το τρέχον οικονομικό μας μοντέλο:
«Το μοντέλο αυτό αποθεώνει τις αγορές και, καθώς οι αγορές διαπραγματεύονται μόνο ιδιωτικές απαιτήσεις, απαξιώνει τα δημόσια και τα κοινοτικά αγαθά, όπως οι εύρωστες εθνικές υπηρεσίες υγείας. Ανεβάζει τα ιδιωτικά αγαθά σε ένα βάθρο, υπεράνω των κοινοτικών και των δημόσιων αγαθών, που δεν έχουν αγοραίες τιμές και δεν διαπραγματεύονται στις αγορές». Αυτή είναι η ευκαιρία μας να επανεκκινήσουμε το σύστημα και να επουλώσουμε τη σχέση μας με τον πλανήτη.
Για να πετύχουμε κάτι τέτοιο, χρειάζεται να φροντίσουμε ώστε η νέα προσέγγιση να ξεκινήσει άμεσα, τώρα που το τρέχον οικονομικό σύστημα είναι ήδη δεκτικό σε αλλαγές. Κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο, και πολύ σωστά, προσφέρουν σημαντική και πολύ αναγκαία οικονομική βοήθεια σε μικρές επιχειρήσεις και ευάλωτους ανθρώπους που έμειναν εκτός εργασίας, είναι άρρωστοι ή άστεγοι. Ωστόσο, πρέπει να σιγουρευτούμε ότι αυτή η οικονομική υποστήριξη δεν θα χρησιμοποιηθεί προς το συμφέρον ισχυρών οργανισμών, που επιθυμούν διακαώς να τροφοδοτήσουν ξανά το ίδιο, παλιό μοντέλο ανάπτυξης. Αντίθετα, πρέπει να ενισχυθεί η τροχιά προς μια βιώσιμη οικονομία, στην οποία ήδη έχουμε μπει, και να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις που έχουμε αναλάβει σχετικά με τους περιορισμούς και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, όπως και για το τέλος της καταστροφής της Φύσης.
Λόγου χάρη, ο πρώην Επίτροπος της Ε.Ε. Miguel Arias Cañete απευθύνει έκκληση ώστε οποιαδήποτε οικονομική διάσωση των αεροπορικών εταιρειών να έχει ως προϋπόθεση αυστηρούς κλιματικούς όρους, όπως περιορισμούς στις εκπομπές καυσαερίων. Ένα παρόμοιο σκεπτικό διέπνεε την επιστολή της BirdLife προς την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν: «Αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή για να […] επιταχύνουμε τη μετάβαση προς μια οικονομία που θα είναι κλιματικά ουδέτερη, θα προστατεύει και θα αποκαθιστά την ευρωστία και την ευημερία του φυσικού μας κόσμου, μην αφήνοντας τίποτα να σπαταληθεί –με τρόπο δίκαιο, χωρίς κανείς να μείνει πίσω».
Και, καθώς ξανασκεφτόμαστε συνολικά τις μεθόδους μας, ίσως είναι μια καλή στιγμή να επανεξετάσουμε και τη σύγχρονη προσέγγιση στη διατήρηση και την προστασία της Φύσης. Αντί απλώς να αντιγράφουμε τις προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν οι μεγάλες επιχειρήσεις, πρέπει να επανεξετάσουμε συνολικά αυτές τις δομές και να προνοήσουμε για ένα μέλλον όπου ο καταναλωτισμός και η οικονομική μεγέθυνση δεν θα αποτελούν τις κινητήριες δυνάμεις της κοινωνίας. Ίσως να χρειάζεται να επιστρέψουμε στις ρίζες του κινήματος της διατήρησης και της προστασίας της Φύσης και να συνδυάσουμε τον επαγγελματισμό και την επιστημονική τεχνογνωσία μας με το πάθος και τη δημιουργικότητα ακτιβιστών που προέρχονται από τη βάση της κοινωνίας, όπως η Γκρέτα Τούνμπεργκ.
Είδαμε ότι, όταν πραγματικά χρειάζεται, μπορούν να γίνουν αλλαγές. Όταν ορίζονται ξεκάθαρες πολιτικές και κανονισμοί, όπως η κοινωνική αποστασιοποίηση, οι άνθρωποι συμμορφώνονται για το συνολικό (αλλά και για το ατομικό) καλό. Το νέο όραμα για το μέλλον είναι και προκλητικό και συναρπαστικό –και εμείς στην BirdLife είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε τον κόσμο να το υλοποιήσει.
Η BirdLife International είναι μια διεθνής ένωση Μη Κυβερνητικών Περιβαλλοντικών Οργανώσεων με εταίρους σε πάνω από 110 χώρες, 40 από τις οποίες δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη.
Η Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία είναι ο εταίρος της BirdLife International στην Ελλάδα.
