Υγρότοπος Βραυρώνας

Εδώ και χιλιάδες χρόνια, ο μικρός ποταμός Ερασίνος, που διαρρέει το Μαρκόπουλο και καταλήγει στον ρηχό όρμο της Βραυρώνας, έχει δημιουργήσει έναν από τους σημαντικότερους υγρότοπους της Ανατολικής Αττικής. Οι καλαμιώνες και αρμυρικώνες, τα υγρά λιβάδια και οι μικρές εποχιακές λίμνες και, φυσικά, το ίδιο το ποτάμι αποτελούν ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο σύνθετο υγροτοπικό οικοσύστημα.

Κατά μήκος της κοίτης του ποταμού, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις προσφέρουν ακόμα τα παραδοσιακά αγαθά της Αττικής γης (σύκα, ελιές, σταφύλια), όπως κάνουν από την αρχαιότητα. Την περιοχή περιβάλλουν τρεις λόφοι, (Δεδεσπότη, Λαπούτσι και Πυργάρι) που καλύπτονται από θαμνώνες και δάση πεύκης. Αυτό το μωσαϊκό βιοτόπων έχει δημιουργήσει μια νησίδα πλούσιας βιοποικιλότητας ανάμεσα στην αστικοποιημένη Λούτσα και το ραγδαία αναπτυσσόμενο Μαρκόπουλο.

Ο άνθρωπος είχε αντιληφτεί από την αρχαιότητα την ιδιαιτερότητα της περιοχής και γι’ αυτό το λόγο και δημιούργησε ναό προς τιμήν της Βραυρώνιας Αρτέμιδος και διοργάνωνε μεγάλες τελετές –τα Βραυρώνια– που περιελάμβαναν μουσικούς αγώνες, απαγγελίες ποιημάτων και θαλάσσια αγωνίσματα. Παράλληλα οι παραδοσιακές χρήσεις γης (κτηνοτροφία και γεωργία) που διατηρήθηκαν ως τις μέρες μας προστάτεψαν τη περιοχή από τη κακώς εννοούμενη ανάπτυξη.

Ο υγρότοπος της Βραυρώνας εκτείνεται από τα όρια του ναού της Αρτέμιδος έως τη θαλάσσια ζώνη όπου και εκβάλλει ο Ερασίνος. Σε αυτό το τμήμα μάλιστα υπάρχει παρουσία νερού στο χείμαρρο όλο το χρόνο. Ανάμεσα στα είδη πανίδας που ζουν μέσα στα νερά του αξίζει να αναφερθεί το πολύ σπάνιο Αττικόψαρο, ένα μικρό ψάρι του γλυκού νερού με πολύ περιορισμένη εξάπλωση. Μαζί του μπορούμε να δούμε να κολυμπούν και Κουνουπόψαρα τα οποία έχει εισάγει ο άνθρωπος για τη καταπολέμηση των κουνουπιών, ενώ κοινές είναι οι Νεροχελώνες, οι Βάτραχοι, τα Νερόφιδα και τα Χέλια.

Στους καλαμώνες που καλύπτουν τις όχθες του χειμάρρου φωλιάζουν Νερόκοτες και Νεροκοτσέλες, ενώ κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης βρίσκουν καταφύγιο ερωδιοί όπως ο Μικροτσικνιάς. Στα υγρά λιβάδια βρίσκουν τροφή απειλούμενα είδη όπως η Χαλκόκοτα, ενώ στις πυκνές λόχμες που αναπτύσσονται κατά σημεία, το Αηδόνι μας συντροφεύει με το ξακουστό τραγούδι του.

Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις πλημμυρίζουν από πουλιά την άνοιξη και το χειμώνα, ενώ τα δέντρα που στέκονται στις όχθες του χειμάρρου αποτελούν σημαντικούς σταθμούς ανάπαυσης για τα μεταναστευτικά πουλιά όπως το Τρυγόνι, ο Συκοφάγος και ο Κούκος. Οι λόφοι που περιβάλλουν τον υγρότοπο χρησιμοποιούνται από τα αρπακτικά πουλιά όπως η Αετογερακίνα και ο Φιδαετός ενώ, τέλος, η παράλια ζώνη παρέχει άφθονη τροφή σε γλάρους, γλαρόνια, ερωδιούς και Αλκυόνες.

Η ευεργετική επίδραση του Ερασίνου

H ύπαρξη γλυκού νερού όλο το χρόνο δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη πλούσια βιοποικιλότητα στη περιοχή. Χάρις στον Ερασίνο τα χωράφια μπορούν και αντέχουν τις δύσκολες μέρες του ξηρού Αττικού καλοκαιριού, ενώ και η

οργιώδης βλάστηση που έχει αναπτυχθεί και παρέχει πλήθος θέσεων φωλιάσματος στα πουλιά οφείλει την ύπαρξή της σε αυτόν. Αυτή η μεγάλη ποικιλία σε είδη προσελκύει και σημαντικό αριθμό χερσαίων (αλεπού, κουνάβι, νυφίτσα) και ιπτάμενων θηρευτών (Ξεφτέρι, Πετρίτης, Αετογερακίνα, Φιδαετός κα). Τέλος, τα γλυκά νερά που χύνονται στη θάλασσα δημιουργούν ένα υφάλμυρο οικοσύστημα στο οποίο διαβιούν μεγάλοι αριθμοί ψαριών, τα οποία με τη σειρά τους αποτελούν τροφή για ερωδιούς, Αλκυόνες και γλάρους.

Μια επίσκεψη στην Βραυρώνα αποτελεί πάντα μια ευχάριστη απόδραση από την καθημερινότητα της πολύβουης Αθήνας!

Στην περιοχή του υγροτόπου Βραυρώνας έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα πάνω από 223 διαφορετικά είδη πουλιών.

Την άνοιξη μπορούμε να παρατηρήσουμε σχεδόν όλα τα είδη ερωδιών της Ελλάδας, καθώς και άλλα είδη των υγροτόπων όπως ο Καλαμοκανάς, η Χαλκόκοτα και ο Λασπότρυγγας, που τρέφονται στα υγρολίβαδα, αλλά και πλήθος μικρόπουλων όπως η Σχοινοποταμίδα, ο Θαμνοφυλλοσκόπος και η Κιτρινοσουσουράδα. Το καλοκαίρι ο υγρότοπος αποτελεί πρώτης τάξης βιότοπο για Νερόκοτες, Νεροκοτσέλες, Ψευταηδόνια, Κιστικόλες, Καλαμοποταμίδες και τις πανέμορφες Υφάντρες που φτιάχνουν μία από τις πιο περίτεχνες φωλιές στον κόσμο των πουλιών.

Η περιοχή είναι πολύ σημαντική και για τα αρπακτικά πουλιά, όπως η Αετογερακίνα, ο Φιδαετός και ο Καλαμόκιρκος, που τρέφονται είτε με τα μικροπούλια της περιοχής ή με μικρά θηλαστικά και ερπετά, τα οποία είναι εξίσου άφθονα. Εκτός από τα παραπάνω, ο ουρανός γεμίζει και από χελιδόνια και σταχτάρες που έρχονται να τραφούν και να ξεδιψάσουν, ενώ την άνοιξη δεν είναι δύσκολο να δούμε και Μελισσοφάγους, καθώς αυτοί περνούν για να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τον Βορρά.

Ο χειμώνας είναι επίσης πλούσιος, αφού καταφθάνουν οι Αλκυόνες, πολλά διαφορετικά είδη γλάρων, με πιο σπάνιο τον Αιγαιόγλαρο, ενώ οι ανοιχτές εκτάσεις πλημμυρίζουν με Σπίνους, Σιταρήθρες και Τσιφτάδες. Οι θαμνότοποι γεμίζουν από Κοκκινολαίμηδες, Τρυποφράχτες και Τσίχλες, τα οποία με την σειρά τους προσελκύουν Ξεφτέρια και Πετρίτες.

Ακόμα και η νύχτα όμως μπορεί να προσφέρει μεγάλες συγκινήσεις, αφού η περιοχή είναι πλούσια σε νυχτόβια αρπακτικά: Κουκουβάγια, Γκιώνης και Τυτώ τα πιο συνηθισμένα, ενώ και το Γιδοβύζι μας τιμάει με την παρουσία του, σπάζοντας τη μονοτονία των καλοκαιρινών βραδιών.

Βρισκόμενη στα παράλια της Ανατολικής Αττικής, η προστατευόμενη περιοχή υγροτόπου Βραυρώνας έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα ο οποίος σε μεγάλο βαθμό έχει παραμείνει αναλλοίωτος από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Η παρουσία του ποταμού Ερασίνου, ο κλειστός και ρηχός κόλπος που αναπτύσσεται στις εκβολές του, οι λόφοι που περιβάλλουν τον υγρότοπο και οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις που αναπτύσσονται γύρω του έχουν δημιουργήσει ένα πλούσιο οικοσύστημα, μοναδικό για την περιοχή των Μεσογείων. Ο Ναός της Αρτέμιδας, η ποικιλία των βιοτόπων και η πλούσια ορνιθοπανίδα της περιοχής αποτελούν μερικούς από τους λόγους που κάνουν την εκπαιδευτική επίσκεψη σε αυτή ξεχωριστή.

Το Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης “Βραυρώνα: γνωρίζοντας έναν παράκτιο υγρότοπο” απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς και τους/τις μαθητές/τριες που επιθυμούν να προσεγγίσουν το φυσικό περιβάλλον του υγροτόπου Βραυρώνας, ενός υπέροχου παράκτιου υγρότοπου με μεγάλη περιβαλλοντική και πολιτισμική αξία.Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται τόσο σε ερευνητικές όσο και σε δραστηριότητες που αντλούν ευχαρίστηση από την περιήγηση στην περιοχή. Βασικός σκοπός είναι τα παιδιά να γνωρίσουν καλύτερα και να αγαπήσουν τον υγρότοπο της Βραυρώνας, ώστε στη συνέχεια να είναι φυσική συνέπεια η φροντίδα τους γι’ αυτόν.

Στόχοι του προγράμματος είναι:

- Να παρακινήσει τα παιδιά να βρεθούν στην εξοχή του υγροτόπου Βραυρώνας με αίσθημα περιέργειας για τα μυστικά της φύσης του
- Η γνωριμία των παιδιών με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος της προστατευόμενης περιοχής
- Τα παιδιά να στοχαστούν περιβαλλοντικά προβλήματα και ίσως να αναθεωρήσουν συνήθειες και συμπεριφορές που επηρεάζουν το περιβάλλον της προστατευόμενης περιοχής

Το Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης περιλαμβάνει:

• Εκπαιδευτική περιήγηση στον υγρότοπο
• Εκπαιδευτική περιήγηση σε ειδικά διαμορφωμένο μονοπάτι, συμβατό και για άτομα με προβλήματα όρασης
• Υλοποίηση υπαίθριων δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
• Παρατήρηση πουλιών

Η εκπαιδευτική περιήγηση περιλαμβάνει περίπατο στον υγρότοπο και την παραλιακή ζώνη, καθώς και ενημέρωση για τη σημαντικότητα των οικοτόπων, την πλούσια βιοποικιλότητα που φιλοξενεί και τις ανθρώπινες δραστηριότητες στο πέρασμα του χρόνου.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου υλοποιούνται στον υγρότοπο υπαίθριες δραστηριότητες Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ειδικά προσαρμοσμένες στις ιδιαιτερότητες της προστατευόμενης περιοχής. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες απευθύνονται τόσο στην Προσχολική, όσο και στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση και είναι προσαρμοσμένες στις ηλικιακές ομάδες των μαθητών.
Παράλληλα, κατά την ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή περίοδο οργανώνεται παρατήρηση πουλιών με τη διάθεση κατάλληλου εξοπλισμού (κιάλια, οδηγοί αναγνώρισης πουλιών) και τη συνοδεία έμπειρων μελών της ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ. 

Η εκπαιδευτική περιήγηση σε ειδικά διαμορφωμένο μονοπάτι για άτομα με προβλήματα όρασης, ξεκινάει από το Μουσείο της Βραυρώνας, συνεχίζει ανατολικά του αρχαιολογικού χώρου και καταλήγει λίγο μετά τον ποταμό Ερασίνο. Το συνολικό μήκος του μονοπατιού είναι 500 μ. και είναι εξοπλισμένο με ειδικό σύστημα ξενάγησης για άτομα με προβλήματα όρασης. Περιλαμβάνει πινακίδες ερμηνείας περιβάλλοντος, ειδικά διαμορφωμένες και ανάγλυφα σχεδιασμένες, καθώς και σύστημα προσανατολισμού. Επίσης περιλαμβάνει ηχο‐ακουστικό σύστημα, με ήχους χαρακτηριστικών πουλιών του υγροτόπου. Περίπου στη μέση της διαδρομής, έχει διαμορφωθεί σταθμός ξεκούρασης με πάγκους, όπου υλοποιείται μέρος των δραστηριοτήτων ΠΕ του Προγράμματος.

Το πρόγραμμα επίσκεψης διαμορφώνεται βάσει του διαθέσιμου χρόνου και του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος της κάθε εκπαιδευτικής ομάδας κατόπιν συνεννόησης με την ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ και συμπλήρωσης της σχετικής Δήλωσης Συμμετοχής.

Κατά την επίσκεψη χορηγείται δωρεάν ενημερωτικό υλικό στους μαθητές (οδηγός αναγνώρισης πουλιών κ.ά.), καθώς και σχετικός φάκελος και αφίσες στους εκπαιδευτικούς.

>> Εδώ θα βρείτε τις Οδηγίες Πρόσβασης για τον υγρότοπο της Βραυρώνας, καθώς και τους όρους συμμετοχής στο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα.