Υγροτοπικά οικοσυστήματα

Η μεγάλη ορνιθολογική σημασία της Ελλάδας σε περιφερειακό, ευρωπαϊκό και, για ορισμένα είδη, παγκόσμιο επίπεδο καταδεικνύει τη μεγάλη ανάγκη για τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων διαχείρισης και προστασίας των πουλιών και των βιοτόπων τους στην χώρα μας, ανάγκη, που, σε πολλές περιπτώσεις κρίνεται ως επείγουσα. Η χώρα μας άλλωστε αποτελεί, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, μια πραγματική κιβωτό βιοποικιλότητας. Όλος αυτός ο πλούτος χρήζει της καλύτερης δυνατής θεσμικής θωράκισης για την προστασία του.

Στο πλαίσιο του Προγράμματος MAVA Sharing & Learning, η Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία δημιούργησε έναν πρακτικό οδηγό για την ενεργή συμμετοχή των πολιτών στην προστασία των υγροτόπων και του φυσικού περιβάλλοντος. Ο οδηγός αυτός δεν θα μπορούσε να είχε πραγματοποιηθεί χωρίς την πολύτιμη συμβολή τριών ομάδων με όραμα και ενεργή δράση για τον τόπο τους: της ομάδας «Το Μεσολόγγι των Ντόπιων - Messolonghi by Locals», του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Ιωαννίνων και της Εταιρείας Προστασίας Περιβάλλοντος Καστοριάς.

Οι συλλογικότητες αυτές και οι άνθρωποι που τις απαρτίζουν, έχοντας συσσωρεύσει γνώσεις ετών σε ζητήματα προστασίας περιβάλλοντος στις περιοχές του τόπου καταγωγής τους, βοήθησαν ώστε ο παρών οδηγός να αποτελέσει ένα χρήσιμο βοήθημα για κάθε πολίτη που ενδιαφέρεται για την προστασία του περιβάλλοντος.

Η Ελλάδα είναι χώρα ταυτόχρονα νησιωτική και ορεινή, με μέσο υψόμετρο τα 500 μέτρα. Πολλές βουνοκορφές της ξεπερνούν τα 2.000 μέτρα ενώ το μήκος της ελληνικής ακτογραμμής είναι 15.000 χλμ, το δεύτερο μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Επιπλέον, διαθέτει τον μεγαλύτερο αριθμό νησιών στη Μεσόγειο, με 9.838 νησιά και νησίδες, από τα οποία 8.110 βρίσκονται στο Αιγαίο, ένα πραγματικό αρχιπέλαγος με σπουδαία βιοποικιλότητα. Επίσης, η χώρα μας διαθέτει και ένα σύνολο από περίπου 680 μικρούς και μεγάλους υγρότοπους.

Εξαιτίας του ιδιαίτερα ετερογενούς της γεωγραφικού ανάγλυφου, καθώς και λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η Ελλάδα εμφανίζει μια αξιοσημείωτη βιοποικιλότητα που, αναλογικά με την έκτασή της, είναι από τις μεγαλύτερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως προς τη χλωρίδα της, η χώρα μας θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα κέντρα ενδημισμού στη Μεσόγειο, με το 16% των ειδών να είναι ενδημικά, δηλαδή είδη που απαντώνται μόνον εδώ και πουθενά αλλού στον κόσμο.

Επίσης εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι φιλοξενεί περίπου το 1.9% της παγκόσμιας σπονδυλωτής πανίδας και περίπου το 60% της Ευρωπαϊκής, καθώς έχουν καταγραφεί 1.043 είδη, εκ των οποίων 613 είναι προστατευόμενα και 47 είναι ενδημικά. Μεταξύ αυτών, τα πουλιά αποτελούν θεμελιώδους σπουδαιότητας πυλώνα της βιοποικιλότητας της χώρας μας.

Ο κατάλογος των πουλιών της Ελλάδας αριθμεί 456 είδη, που κατανέμονται σε 4 βασικές κατηγορίες, ανάλογα με το καθεστώς και την παρουσία τους στη χώρα. Προκειμένου να καταγραφούν, να αξιολογηθούν και, τελικά να θεσμοθετηθούν και να προστατευτούν οι σημαντικοί βιότοποι των πουλιών στην χώρα μας, χρειάστηκε αφενός μεν το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, αφετέρου δε η πολύχρονη και επίπονη προσπάθεια πολλών φορέων και ειδικευμένων επιστημόνων.

Σύμφωνα με το Πρόγραμμα καταγραφής των «Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά» (ΙΒΑ – Important Bird Areas) που υλοποίησε η Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία, η Ελλάδα διαθέτει 208 τέτοιες περιοχές. Στην πλειονότητά τους (81%), οι περιοχές αυτές καλύπτονται από θαμνώδεις διαπλάσεις / φρύγανα, ενώ ακολουθούν (64%) οι βραχώδεις εκτάσεις, τα δάση / δασικά οικοσυστήματα (58%) κλπ. Η πλειονότητα των ελληνικών ΙΒΑ έχει ιδιαίτερη σημασία για τα Είδη Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος επειδή φιλοξενούν σημαντικούς αριθμούς από αναπαραγόμενα είδη: στις περιοχές αυτές αναπαράγεται, τουλάχιστον, το 10% του ευρωπαϊκού πληθυσμού 13 ειδών όπως π.χ. ο Αργυροπελεκάνος, ο Μαυροπετρίτης, το Σμυρνοτσίχλονο κλπ.

Αντίστοιχα, 73 περιοχές επιλέχθηκαν, διότι φιλοξενούν διεθνούς σημασίας πληθυσμούς από παγκοσμίως ή σχεδόν παγκοσμίως απειλούμενα είδη, όπως η Νανόχηνα, η Λεπτομύτα κλπ, καθώς επίσης 32 περιοχές (όλες υγροτοπικές) διότι σε αυτές συγκεντρώνεται το 1% του περιφερειακού πληθυσμού ορισμένων ειδών, κυρίως υδροβίων, όπως το Φοινικόπετρο (Phoenicopterus roseus), ο Αγριόκυκνος (Cygnus cygnus) κλπ. Η μεγάλη ορνιθολογική σημασία της Ελλάδας σε περιφερειακό, ευρωπαϊκό και, για ορισμένα είδη, παγκόσμιο επίπεδο καταδεικνύει τη μεγάλη ανάγκη για τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων διαχείρισης και προστασίας των πουλιών και των βιοτόπων τους στην χώρα μας, ανάγκη, που, σε πολλές περιπτώσεις κρίνεται ως επείγουσα.

Το Δίκτυο NATURA 2000

Τομή στην ιστορία της περιβαλλοντικής προστασίας στη χώρα μας, αποτέλεσε η έναρξη του Δικτύου NATURA 2000. Το ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000 βασίζεται σε δύο Οδηγίες, αυτήν για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας (92/43/ΕΟΚ ή Οδηγία των οικοτόπων) και εκείνη για τη διατήρηση των άγριων πουλιών (79/409/ ΕΟΚ ή Οδηγία για τα Πουλιά).

Η Οδηγία των οικοτόπων, έχοντας ως απώτερο σκοπό να αντιμετωπίσει τους κινδύνους που απειλούν τους οικότοπους καθώς και τα σημαντικά είδη της άγριας χλωρίδας και πανίδας της Ευρώπης, θεσμοθέτησε ένα συνεκτικό δίκτυο Ειδικών Ζωνών Διατήρησης (Special Areas of Conservation - SACs) με την ονομασία NATURA 2000. Το δίκτυο αυτό περιλάμβανε επίσης και τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Special Protection Areas - SPAs) που θεσπίστηκαν με βάση την Οδηγία για τα πουλιά.

Με την καθιέρωση ενός γενικού καθεστώτος προστασίας όλων των άγριων πουλιών, η Οδηγία για τα πουλιά απαγορεύει τη σκόπιμη θανάτωση, σύλληψη και αγοραπωλησία τους, την όχληση κατά την αναπαραγωγική περίοδο, όπως και την καταστροφή των φωλιών και αυγών, θέτοντας παράλληλα και περιορισμούς για τη θηρευτική δραστηριότητα. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδει η Οδηγία στα μεταναστευτικά είδη. Επιπλέον, οι δύο Οδηγίες συμβάλλουν στην επίτευξη των σκοπών διεθνών συμβάσεων όπως η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα και η Σύμβαση της Βέρνης, τις οποίες η Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικά ή/και το κάθε κράτος μέλος χωριστά έχουν κυρώσει.

Στην Ελλάδα, η εναρμόνιση της Οδηγίας με την εθνική μας νομοθεσία για τα πουλιά έγινε με Κοινή Υπουργική Απόφαση τα έτη 2010 και 2012, ενώ η εναρμόνιση της Οδηγίας των οικοτόπων έγινε με Κοινή Υπουργική Απόφαση το 1998. Στην παρούσα φάση, δεσμεύεται και από τη Στρατηγική της ΕΕ για τη Βιοποικιλότητα για το 2030, το οποίο αποτελεί βασικό τμήμα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η στρατηγική για τη βιοποικιλότητα στοχεύει να θέσει τη βιοποικιλότητα της Ευρώπης σε τροχιά ανάκαμψης με ορίζοντα το 2030, προς όφελος των πολιτών, του κλίματος και του πλανήτη. Για τον λόγο αυτό, η ΕΕ σχεδιάζει να διευρύνει τις υφιστάμενες περιοχές Natura 2000, με αυστηρή προστασία για περιοχές με πλούσια βιοποικιλότητα και υψηλή κλιματική αξία.

Το Δίκτυο NATURA 2000 αποτελείται από περίπου 27.000 περιοχές σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ στην Ελλάδα αριθμεί 446 περιοχές προστασίας, ήτοι περιοχές που καλύπτουν το 27,2% της ξηράς και το 22% των χωρικών υδάτων.

Οι περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 εντάσσονται στο εθνικό σύστημα προστατευόμενων περιοχών και κατατάσσονται στις κάτωθι κατηγορίες:

1. Περιοχές προστασίας της βιοποικιλότητας,

2. Εθνικά πάρκα,

3. Καταφύγια άγριας ζωής και

4. Προστατευόμενα τοπία και προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί, εντός των οποίων προβλέπονται ειδικές ζώνες που θα αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες χρήσεις.

Υγρότοποι & δίκτυο Ramsar

Από τους προϊστορικούς λιμναίους οικισμούς μέχρι τις σύγχρονες πόλεις, οι μοίρες των ανθρώπων και των υγροτόπων συναντήθηκαν πολλές φορές. Η πολύπλευρη συνεισφορά των υγροτοπικών οικοσυστημάτων στην οικονομία και την ιστορική πορεία των γειτονικών τους οικισμών ήταν και παραμένει πολύ σημαντική. Θα μπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε το Μεσολόγγι χωρίς τη λιμνοθάλασσά του; Τα Ιωάννινα χωρίς την Παμβώτιδα; Ή την Καστοριά χωρίς την ομώνυμη λίμνη;

Και στη χώρα μας, από τις λίμνες διεθνούς σημασίας του Βορρά μέχρι τους μικρούς νησιωτικούς υγρότοπους και τα αστικά ρέματα, οι υγρότοποι αποτελούν πολύτιμο καταφύγιο για εκατοντάδες είδη πουλιών και χιλιάδες άλλους οργανισμούς. Όλοι αυτοί οι μεγάλοι και μικροί υγρότοποι συνθέτουν μερικά από τα ομορφότερα τοπία της χώρας μας και, ταυτόχρονα, αποτελούν περιοχές με σπουδαία αξία και σημασία. 

Οι υγρότοποι επιτελούν μια σειρά από πολύτιμες οικολογικές λειτουργίες: φιλοξενούν μια πλούσια βιοποικιλότητα, συγκρατούν το νερό της βροχής εμπλουτίζοντας με αυτό τον υδροφόρο ορίζοντα, επιδρούν θετικά στο μικροκλίμα αμβλύνοντας τις ακραίες θερμοκρασιακές τιμές και στηρίζουν ένα μεγάλο εύρος ανθρώπινων δραστηριοτήτων (αλιεία, κτηνοτροφία, γεωργία κ.α.). Επίσης, ως δεξαμενές άνθρακα, οι υγρότοποι μπορούν να αποτελέσουν σημαντική ασπίδα στην προσπάθεια ενάντια στην κλιματική αλλαγή.

Λόγω της οικολογικής σημασίας αλλά και της ευαισθησίας των υγροτοπικών ενδιαιτημάτων, η σύγχρονη αντίληψη που διέπει τη συνύπαρξη υγροτόπων και ανθρώπινων δραστηριοτήτων θα πρέπει να στηρίζεται στις αρχές της διατήρησης της Φύσης και της βιώσιμης ανάπτυξης.

Προκειμένου οι άνθρωποι να απολαμβάνουν τα οφέλη αυτών των πλούσιων οικοσυστημάτων απαιτείται σωστή ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και εγρήγορση αρχών και πολιτών για τη διατήρηση της πολύτιμης ισορροπίας μεταξύ των αναγκών των κατοίκων και της ανάγκης για προστασία της Φύσης.

Άλλωστε, ο ευαισθητοποιημένος κάτοικος και ακόμα περισσότερο ο ενεργός πολίτης, είτε λειτουργεί ως μονάδα είτε ως μέλος μιας συλλογικότητας, είναι σημαντικό να γνωρίζει από πού πηγάζει η ομορφιά και η αφθονία του τόπου του και στο μέτρο που του αναλογεί να διεκδικεί τον σεβασμό της νομοθεσίας καθώς και τον μετριασμό ή και αποκλεισμό συγκεκριμένων δραστηριοτήτων που μπορεί να αποτελέσουν απειλή για την υγεία και την ευρωστία του βιότοπου και της βιοποικιλότητας που φιλοξενεί.

Η Συνθήκη Ραμσάρ, η οποία υπεγράφη στην ομώνυμη πόλη του Ιράν, πριν από 51 χρόνια, ήταν η πρώτη διεθνής προσπάθεια για τη διατήρηση των υγροτοπικών ενδιαιτημάτων ως χώρων διαβίωσης των υδρόβιων πουλιών.

Η Ελλάδα έχει εντάξει δέκα μεγάλες υγροτοπικές περιοχές στον Κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας: το Δέλτα Έβρου, τις Λίμνες Βιστωνίδα και Ισμαρίδα, τη λιμνοθάλασσα Πόρτο Λάγος και τις θρακικές λιμνοθάλασσες, το Δέλτα Νέστου, τις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη, την Κερκίνη, τη Μικρή και τη Μεγάλη Πρέσπα, το Δέλτα του Αξιού, του Λουδία και Αλιάκμονα και την παρακείμενη Αλυκή Κίτρους, τον Αμβρακικό Κόλπο, τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου και τους υγρότοπους στο Κοτύχι και στη Στροφυλιά.

Η Ελλάδα αποτελεί, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, μια πραγματική κιβωτό βιοποικιλότητας. Η ιδιαίτερη γεωγραφική της θέση και το μοναδικό της γεωλογικό ανάγλυφο, της έχουν προσδώσει ένα ιδιαίτερο καθεστώς όσον αφορά την ποικιλία τύπων οικοτόπων και ειδών χλωρίδας και πανίδας που φιλοξενεί. Παράκτια και ορεινά οικοσυστήματα, υγρότοποι και υδρολογικά συστήματα, δάση και δασικές και αγροτικές εκτάσεις συνθέτουν ένα ιδιαίτερο ψηφιδωτό φυσικών περιοχών. Αυτός ο πλούτος χρήζει της καλύτερης δυνατής θεσμικής θωράκισης για την προστασία του.

Α. Το νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα

Οι πολίτες, βάσει του άρθρου 24 του Συντάγματος, έχουν δικαίωμα σε ένα υγιές, καθαρό περιβάλλον. Παράλληλα, το Κράτος είναι υποχρεωμένο να προστατεύει το φυσικό περιβάλλον τόσο λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα όσο και αποφεύγοντας αποφάσεις, πράξεις ή και παραλείψεις που μπορούν να το βλάψουν. Για τον λόγο αυτό, σε περιπτώσεις υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος και απώλειας της βιοποικιλότητας, οι πολίτες έχουν δικαίωμα να αξιώνουν από τις αρμόδιες υπηρεσίες να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για την αποκατάσταση της βλάβης και την επαναφορά στην προηγούμενη κατάσταση. Από τη διαδικασία αυτή, δεν αποκλείεται η δυνατότητα λήψης προληπτικών μέτρων, ενώ για τον ίδιο λόγο οι πολίτες μπορούν να απευθύνονται και στα εθνικά δικαστήρια.

Από την παραπάνω συνταγματική διάταξη, πηγάζει ένας μεγάλος αριθμός νομοθετημάτων και ειδικών διατάξεων που ορίζουν το θεσμικό πλέγμα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Διατάξεις για τη βιοποικιλότητα, τα δάση, τον αιγιαλό, τη χωροταξική και πολεοδομική ανάπτυξη της χώρας, τα απορρίμματα, το κλίμα, την ποιότητα του αέρα, την περιβαλλοντική αδειοδότηση, την ενέργεια, τα ύδατα, και άλλους πολλούς τομείς, ρυθμίζουν την καθημερινή δραστηριότητα των ιδιωτών και των φορέων του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, αξιώνοντας από αυτούς τον σεβασμό του φυσικού περιβάλλοντος κατά την ενάσκηση των δραστηριοτήτων τους.

Β. Τα περιβαλλοντικά δικαιώματα και οι εγγυήσεις για τη συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες διαμόρφωσης της περιβαλλοντικής πολιτικής

Σε ένα σύγχρονο, ευνομούμενο κράτος, είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να λαμβάνεται κάθε θετικό μέτρο για την εξασφάλιση της «περιβαλλοντικής δημοκρατίας». Πρόκειται στην ουσία για μια αρχή η οποία επιβάλλει:

- διαφάνεια στη δράση των Οργάνων της Πολιτείας,

- εξασφάλιση αποτελεσματικού ελέγχου της νομιμότητας της δράσης των δημόσιων Αρχών,

- συμπερίληψη όλων των ενδιαφερομένων μερών στις διαδικασίες διαμόρφωσης προγραμμάτων και κανονιστικών ρυθμίσεων και παροχή στους πολίτες πραγματικής δυνατότητας ενημέρωσης και παρέμβασης σε αυτές,

- ενεργοποίηση των πολιτών και της κοινωνίας εν γένει με στόχο την άσκηση επιρροής στις αποφάσεις των κυβερνητικών και άλλων οργάνων που χαράσσουν πολιτική και ασκούν αρμοδιότητες στον περιβαλλοντικό τομέα.

Προκειμένου να μπορεί κάθε πολίτης να συμμετέχει στην περιβαλλοντική διακυβέρνηση με τρόπο ουσιαστικό, είναι απαραίτητο να έχουν εξασφαλιστεί τα σχετικά δικαιώματα και οι αντίστοιχες εγγυήσεις επί της διαδικασίας. Στις μέρες μας, από την ελληνική έννομη τάξη, η οποία έχει λάβει υπόψιν τις εξελίξεις στη διεθνή αλλά και ευρωπαϊκή νομοθεσία, έχουν πλέον αναγνωριστεί τα εξής διαδικαστικά δικαιώματα σχετικά με το περιβάλλον:

1. Πρόσβαση του κοινού στην περιβαλλοντική πληροφορία

Όταν μιλάμε για περιβαλλοντική πληροφορία εννοούμε την πρόσβαση των πολιτών σε στοιχεία σχετικά με το περιβάλλον, μέτρα που έχει λάβει η διοίκηση, Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για έργα, υποδομές κ.α. Ταυτόχρονα, είναι απαραίτητο η έννοια της σχετικής με το περιβάλλον πληροφορίας να ερμηνεύεται με ευρύτητα και να αποφεύονται οι αδικαιολόγητες εξαιρέσεις. Οι πολίτες ασκούν το εν λόγω δικαίωμα ενώπιον των αρμόδιων δημόσιων Αρχών. Αυτό που πρέπει να κάνει ο πολίτης είναι να υποβάλλει αίτημα προς την αρμόδια υπηρεσία για να εξασφαλίσει πρόσβαση ζητώντας να του χορηγηθεί αντίγραφο της πληροφορίας που ζητά. Για τέτοιου είδους αιτήματα, ο πολίτης δεν χρειάζεται να επικαλεστεί έννομο συμφέρον, δηλαδή δεν χρειάζεται να αποδείξει ότι υπέστη ο ίδιος κάποια ηθική ή υλική ζημία, ούτε ότι έχει κάποιο άμεσο ηθικό ή υλικό συμφέρον. Πέρα από την υποχρέωση των Αρχών να ενημερώνουν τους πολίτες για ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον όταν αυτοί το ζητήσουν, οι δημόσιες Αρχές της χώρας υποχρεούνται και στην ενεργητική ενημέρωση, δηλαδή να συλλέγουν και να διαδίδουν, με δική τους πρωτοβουλία, τις κρίσιμες επικαιροποιημένες περιβαλλοντικές πληροφορίες, να διατηρούν συστήματα αποτελεσματικής και πραγματικής ροής των πληροφοριών και έτσι να διευκολύνουν το κοινό στην αναζήτησή τους, καθώς και να ενημερώνουν τους πολίτες σχετικά με τα δικαιώματά τους για ενημέρωση και συμμετοχή.

2. Συμμετοχή του κοινού στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, που έχουν συνέπειες για το περιβάλλον

Το ισχύον σύστημα για τη συμμετοχή του κοινού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που έχουν συνέπειες για το περιβάλλον εδράζεται στη νομοθεσία περί περιβαλλοντικής αδειοδότησης και τις Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις (ΚΥΑ), Υπουργικές Αποφάσεις (ΥΑ) και ερμηνευτικές εγκυκλίους που την εξειδικεύουν. Η διαβούλευση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την προώθηση της διαφάνειας και της αποτελεσματικότητας στη λήψη αποφάσεων για την περιβαλλοντική πολιτική. Αποτελεί εργαλείο με το οποίο η διοίκηση μπορεί να βελτιώσει τη δράση της, ενώ παράλληλα δίνει φωνή στις τοπικές κοινωνίες, τους επιστημονικούς φορείς, και κάθε ενδιαφερόμενο.

3. Πρόσβαση του πολίτη στη Δικαιοσύνη αναφορικά με περιβαλλοντικές υποθέσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 20 του Συντάγματος ορίζεται ότι: «1. Kαθένας έχει δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας από τα δικαστήρια και μπορεί να αναπτύξει σ’ αυτά τις απόψεις του για τα δικαιώματα ή συμφέροντά του, όπως νόμος ορίζει. 2. Tο δικαίωμα της προηγούμενης ακρόασης του ενδιαφερομένου ισχύει και για κάθε διοικητική ενέργεια ή μέτρο που λαμβάνεται σε βάρος των δικαιωμάτων ή συμφερόντων του». Η πρόσβαση των πολιτών στα εθνικά δικαστήρια (πολιτικά, ποινικά, διοικητικά), αλλά και το δικαίωμα που δύνανται να ασκήσουν για τον εσωτερικό έλεγχο των πράξεων της διοίκησης, συμπληρώνει τα διαδικαστικά δικαιώματα με τρόπο καθοριστικό. Σημαντική κρίνεται και η συνταγματική κατοχύρωση των ανεξάρτητων διοικητικών αρχών όπως ο Συνήγορος του Πολίτη, ο οποίος δύναται να διαμεσολαβήσει με τρόπο αποτελεσματικό σε αιτήματα των πολιτών προς τη διοίκηση.

Γ. Οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες και οι αρμοδιότητές τους

Ανάλογα με το είδος της απειλής ή της υποβάθμισης που σημειώνεται ή επίκειται, ο πολίτης μπορεί να αιτηθεί προς την αρμόδια υπηρεσία να του παρέχει πληροφορίες, να διενεργήσει ελέγχους καθώς και να προβεί στην εξέταση της υπόθεσης με στόχο να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον.

Οι πολίτες έχουν δικαίωμα να απευθύνονται προς τις αρμόδιες υπηρεσίες αξιώνοντας την προστασία του περιβάλλοντος, και αυτές με τη σειρά τους είναι υποχρεωμένες να ανταποκρίνονται στα αιτήματα αυτά στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους. Τα αιτήματα των πολιτών μπορούν να αφορούν:

• την παροχή πληροφοριών,

• τη διενέργεια επιτόπιων επιθεωρήσεων και αυτοψιών,

• τον έλεγχο τήρησης των περιβαλλοντικών όρων και της περιβαλλοντικής νομοθεσίας για δραστηριότητες και έργα σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία,

• τη λήψη προληπτικών και μέτρων αποκατάστασης για την προστασία του περιβάλλοντος,

• την εισήγηση για την επιβολή κυρώσεων σε περιπτώσεις παραβίασης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.

Ανάλογα με το είδος της παραβίασης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας που σημειώνεται ή καταγράφεται, ο πολίτης μπορεί να απευθύνεται και στους αντίστοιχους αρμόδιους φορείς. Ενδεικτικά:

Για παραβάσεις που σχετίζονται με την εφαρμογή και τήρηση των περιβαλλοντικών όρων για δραστηριότητες και έργα σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, στη λήψη μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος και στην εφαρμογή μέτρων: Απευθυνόμαστε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, και συγκεκριμένα στα Σώματα Επιθεώρησης αυτού καθώς και στο Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών (ΣΥΓΑΠΕΖ), καθώς και στις κατά τόπους Περιφέρειες και συγκεκριμένα στο Τμήμα Περιβάλλοντος.

Για παραβάσεις που σχετίζονται με την προστασία των υδάτων: Απευθυνόμαστε στις κατά τόπους Περιφέρειες, και συγκεκριμένα στο Τμήμα Υδροοικονομίας. Για παραβάσεις οποιουδήποτε τύπου, εφόσον εμπίπτουν σε περιοχές αρμοδιότητάς τους: Απευθυνόμαστε στις αρμόδιες κατά τόπους Μονάδες Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών.

Για παραβάσεις που σχετίζονται με την προστασία των δασών και δασικών εκτάσεων, της πανίδας και χλωρίδας, του δασικού περιβάλλοντος, την άσκηση θήρας: Απευθυνόμαστε στα κατά τόπους Δασονομεία, Δασαρχεία και Διευθύνσεις Δασών.

Για παραβάσεις που σχετίζονται με το δασικό κεφάλαιο της χώρας από κινδύνους φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών και λοιπών απειλών: Απευθυνόμαστε στην Πυροσβεστική Υπηρεσία.

Για παραβάσεις που σχετίζονται με την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τον έλεγχο των ναυτιλιακών δραστηριοτήτων: Απευθυνόμαστε στην Ελληνική Ακτοφυλακή.

Για παραβάσεις οι οποίες σχετίζονται με παραβάσεις όρων δόμησης, εκτός σχεδίου δόμηση κλπ: Αναφερόμαστε στις κατά τόπους Πολεοδομικές Υπηρεσίες.

Για απειλές οι οποίες σχετίζονται με τον αιγιαλό, και ιδίως σε ό,τι αφορά την παράνομη κατάληψη αυτού αλλά και κάθε δημόσιας γης: Αναφερόμαστε στα κατά τόπους αρμόδια Αυτοτελή Γραφεία Δημόσιας Περιουσίας.

Για οποιαδήποτε παράβαση: Απευθυνόμαστε στην Ελληνική Αστυνομία.

Παραδείγματα αναφορών προς τις αρχές

1. Προστασία του πληθυσμού του Κιρκινεζιού (Falco naumanni) στην πόλη των Ιωαννίνων

Με διαδοχικές επιστολές από τον Σεπτέμβριο το 2020, η Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία από κοινού με την Εταιρεία Προστασίας Περιβάλλοντος Ιωαννίνων, ενημέρωσαν τις αρμόδιες αρχές (Περιφέρεια Ηπείρου, Υπουργείο Δικαιοσύνης, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας) για την αναγκαιότητα λήψης ειδικών μέτρων διατήρησης του πληθυσμού του Κιρκινεζιού, όταν, στο πλαίσιο εργασιών για την ανακατασκευή της στέγης του Δικαστικού Μεγάρου Ιωαννίνων, καταστράφηκαν χώροι φωλεοποίησης του είδους. Αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας αυτής υπήρξε το πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη, το οποίο ανέδειξε την υποχρέωση των αρχών, και δη της Περιφέρειας Ηπείρου, να προχωρήσει στη λήψη προληπτικών μέτρων για την προστασία του απειλούμενου γερακιού.

2. Προστασία της αλυκής Κίτρους από την οικιστική ανάπτυξη

Με απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος τον Νοέμβριο του 2014 εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για την ανάπτυξη παραθεριστικού οικισμού στην Αλυκή Κίτρους, στον Κορινό Πιερίας. Για τις ανάγκες του έργου εκδόθηκε Υπουργική Απόφαση (ΥΑ) περιορισμού του Καταφυγίου Άγριας Ζωής της περιοχής κατά 4 χιλ. στρέμματα, παρά την αρνητική γνωμοδότηση του αρμόδιου Φορέα Λίμνη Παμβώτιδα, Ιωάννινα, Απόστολος Χριστόπουλος 25 Διαχείρισης. Μέρος της προβλεπόμενης επένδυσης εμπίπτει εντός της Ζώνης Ειδικής Προστασίας «Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκμονα - Αλυκή Κίτρους» (GR1220010), ενώ συνορεύει και με την Ειδική Ζώνη Διατήρησης «Αλυκή Κίτρους» (GR1250004) καθώς και με το Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκμονα. Έντεκα περιβαλλοντικές Οργανώσεις κατέθεσαν αίτηση ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας για την ακύρωση του έργου, την οποία και πέτυχαν, προβάλλοντας επιχειρήματα σχετικά με την ασυμβατότητα του έργου με την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία.

3. Υποβάθμιση παράκτιου οικοσυστήματος στην Ελαφόνησο

Κατά τη διάρκεια μετάδοσης εκπομπής τον Δεκέμβριο 2020, οι τηλεθεατές έγιναν μάρτυρες ενός απίστευτου περιστατικού: όχημα τύπου 4x4 και δύο μοτοσυκλέτες υψηλού κυβισμού φάνηκαν να κινούνται με μεγάλη ταχύτητα και σε μεγάλη έκταση οργώνοντας στην κυριολεξία τις αμμοθίνες στην παραλία της Ελαφονήσου. Η Ελαφόνησος χαρακτηρίζεται ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης («Περιοχή Νεάπολης και Νήσος Ελαφόνησος» GR2540002) και άρα η κίνηση των ως άνω οχημάτων έλαβε χώρα σε προστατευόμενους τύπους οικοτόπων βάσει της ενωσιακής και εθνικής νομοθεσίας. Παράλληλα, στις συγκεκριμένες παραλίες φύονται σπάνια είδη χλωρίδας, ενώ φωλιάζουν και χελώνες Καρέτα Καρέτα. Περιβαλλοντικές Οργανώσεις υπέβαλαν μηνυτήρια αναφορά προς τον εισαγγελέα, ο οποίος άσκησε ποινική δίωξη για υποβάθμιση περιβάλλοντος.

4. Επιχωμάτωση υγροτοπικής έκτασης εντός του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου

Κατόπιν αυτοψίας του Φορέα Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Ακαρνανικών Ορέων, κατά το διάστημα από τον Νοέμβριο 2020 μέχρι και τον Ιούνιο 2021, πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες αποψίλωσης - εκχέρσωσης - επιχωμάτωσης με τη χρήση μηχανικών μέσων σε τμήμα του Εθνικού Πάρκου της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου (όρος «Καληχίτσα» - βάλτος Ρυακιού Λεσινίου), με πιθανό σκοπό τη μετατροπή υγροτοπικής έκτασης σε καλλιεργήσιμη γη μέσω της τεχνικής της αποστράγγισης. Η υπόθεση αναφέρθηκε στην αρμόδια εισαγγελία με την υπόμνηση ότι η εν λόγω πράξη συνιστά υποβάθμιση περιβάλλοντος. Σε σχετικό πόρισμα κατέληξε και το Τμήμα Περιβάλλοντος και Υδροοικονομίας της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Τα σχετικά έγγραφα διαβιβάστηκαν στην αρμόδια εισαγγελία.

5. Λειτουργία μονάδων παραγωγής βιοαερίου από την καύση βιορευστών στο Μεσολόγγι

Κατόπιν αναφοράς δημοτικών συμβούλων του Δήμου Μεσολογγίου, πλήθος φορέων ενημερώθηκε σχετικά με την αδειοδότηση τεσσάρων μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από βιορευστά (τηγανέλαια), εντός των ορίων του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Ακαρνανικών Ορέων, εντός περιοχής Ραμσάρ και σε γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας. Η διαδικασία της αδειοδότησης ολοκληρώθηκε δίχως να έχει γνωμοδοτήσει ο (τότε) αρμόδιος Φορέας Διαχείρισης, και δίχως να έχει πραγματοποιηθεί ουσιαστική διαβούλευση με την τοπική κοινωνία. Η Επιτροπή Αγώνα, που συστάθηκε με συμμετοχή φορέων και κατοίκων, κατέθεσε αναφορά προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2018, η οποία εξετάστηκε το 2020.

6. Προστασία της αναπαραγωγικής αποικίας της Λαγγόνας στις όχθες της λίμνης Καστοριάς

Το 2002 μέλη της Εταιρίας Προστασίας Περιβάλλοντος Καστοριάς διαπίστωσαν ότι είχαν φωλιάσει 20 περίπου ζευγάρια Λαγγόνες στη λίμνη, και από τότε η αποικία παρακολουθείται συστηματικά. Εξαιτίας της όχλησης που υπήρχε σε καθημερινή βάση κυρίως από ερασιτέχνες αλιείς που ψάρευαν ακριβώς δίπλα από τις φωλιές, κρίθηκε ότι έπρεπε το αρμόδιο Τμήμα Αλιείας να ρυθμίσει τη δραστηριότητα αυτή προς όφελος της προστασίας των ειδών. Με έγγραφό της προς τις αρμόδιες υπηρεσίες, η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ζήτησε να απαγορευθεί η αλιεία το διάστημα Φεβρουάριος – Ιούνιος έκαστου έτους στις όχθες της λίμνης Καστοριάς, τουλάχιστον στο σημείο που εντοπίζεται η αποικία Λαγγόνας (Phalacrocorax pygmeus).

7. Ηλεκτροπληξία πουλιών στον Χάρακα Σουνίου

Το 2009 καταγράφηκε το μεγαλύτερο περιστατικό μαζικής ηλεκτροπληξίας πουλιών στη χώρα, με θύματα περίπου 100 νεαρούς πελαργούς (1.5% του ελληνικού πληθυσμού του είδους). Το σμήνος των 300 πελαργών προσπάθησε να σταθμεύσει στον Χάρακα Σουνίου κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής μετανάστευσης. Μετά από αυτοψία στο σημείο του δυστυχήματος, η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ, η ΑΝΙΜΑ και η Δ’ Ομοσπονδιακή Θηροφυλακή κατήγγειλαν το γεγονός στη ΔΕΗ. Οι τρεις φορείς πρότειναν την υπογειοποίηση ή μόνωση των καλωδίων στο μεταναστευτικό αυτό πέρασμα του Σουνίου, μία διεθνή πρακτική που εφαρμόζεται σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Η ΔΕΗ μόνωσε τα καλώδια της περιοχής πριν την φθινοπωρινή μετανάστευση του 2010, με αποτέλεσμα να μην υπάρξουν επιπλέον περιστατικά ηλεκτροπληξίας.

Μέσα από τον φακό μου: ο υγρόΤΟΠΟΣ μου

Κάτοικοι πόλεων που γειτνιάζουν με υγροτόπους, όπως η Καστοριά, τα Γιάννενα και το Μεσολόγγι, μοιράζονται εικόνες και σκέψεις που αναδεικνύουν την ομορφιά και τη σημασία του υγρόΤΟΠΟΥ τους αλλά και τον προβληματισμό τους για τις απειλές που αντιμετωπίζει η περιοχή τους.

Κάνετε zoom in ή διπλό κλικ στον χάρτη και περιηγηθείτε σε τρεις από τις σημαντικότερες υγροτοπικές περιοχές της Ελλάδας. 

Καλώς ήρθατε στη σειρά podcast "Knowledge is Power: Φροντίζω τον ΤΟΠΟ μου, Φροντίζω τον υγρόΤΟΠΟ μου".

Η Γεωργία Αλεξοπούλου, Υπεύθυνη Επικοινωνίας & Τύπου της ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ, συνομιλεί με εκλεκτούς καλεσμένους για το πώς η ενδυνάμωση τοπικών ομάδων και ενεργών πολιτών μπορεί να συμβάλει στην προστασία των υγροτόπων και του φυσικού περιβάλλοντος.

Η σειρά είναι μια παραγωγή της ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ και υλοποιείται στο πλαίσιο του Προγράμματος MAVA Learning & Sharing, με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος MAVA.

Ηχογράφηση / sound design: Κώστας Ekelon (The Cave)